Bilim insanları hepatitin pek çok türünü buldu. En tehlikelileri hepatit A, hepatit B ve hepatit C’dir. Benzer belirtilere yol açarlar, mesela ateş, yorgunluk, iştah kaybı, bulantı, kusma, karın ağrısı, eklem ağrısı, balçık renkli dışkı ve sarılık (sarı cilt veya gözler).
Hepatit A’lı hemen hemen herkes, birkaç hafta veya ayda tamamen iyileşir. Tam tersine, hepatit B ve hepatit C kronik enfeksiyonlar haline gelip karaciğerde siroza, karaciğer kanserine, hatta ölüme yol açabilir.
Dahası, üç hepatit türünün insandan insana yayılma şekilleri farklıdır:
- Hepatit A:Hepatit A virüsü (HAV), hepatit A’lı insanların dışkısında bulunur ve dışkı-ağız temasıyla yayılır. Virüs bulunan dışkıdan ağza mikroskobik miktarda bile ulaşsa enfeksiyon meydana gelebilir. Bu, hastalık bulaşmış yiyecekler tüketmekle olabileceği gibi, hastalığı geçiren biriyle yakın kişisel temas veya seksten de kaynaklanabilir.
- Hepatit B:Hepatit B (HBV) hepatit B’li insanların kanında, menisinde, vajinal salgılarında ve diğer vücut sıvılarında bulunabilir. Bu sıvılarla temas edince enfeksiyon meydana gelir; mesela hastalığı geçiren biriyle seks sırasında ya da hastalık bulaşmış iğneler veya kişisel eşyaya maruz kalınca. Kronik HBV enfeksiyonlu insanların %25’i karaciğer hastalıklarından ölüyor.
- Hepatit C:Hepatit C virüsü (HCV), kanda bulunur. Cinsel ilişkiyle geçebilir ama genelde doğum sırasında anneden çocuğa geçer ya da derialtı iğneleri veya diğer uyuşturucu araç gereçlerini paylaşmakla geçer. HCV’ye yakalanan insanların %85’inden fazlasında kronik hepatit C enfeksiyonu oluşur.
Ailenizi hepatite karşı korumanın en iyi yolu nedir? Şu sekiz ipucunu uygulayın:
Doktorunuza Aşıyı Sorun
- Hepatit A ve hepatit B aşıları oldukça etkili. Ayrı ayrı da verilebilirler, tek bir aşı halinde de. Hepatit C için bir aşı yok.
El Yıkamayı Alışkanlık Haline Getirin
- Aile fertlerine, tuvaletten (veya bebek bezi değiştirdikten) sonra ve yemek yemeden önce, ellerini yıkamalarında ısrar edin. Su ve sabunla yıkamak iyidir ama alkol bazlı temizleyiciler çok daha etkili.
Diğer İnsanların Kanından Korunun
- Bir insanın hepatiti olup olmadığını anlamanın hiçbir yolu yok. Hepatitli birçok insan, hiç mi hiç belirti göstermez.
- Dolayısıyla, sağlık hizmetleri çalışanlarının yolunu tutmak ve bütün kanların bulaşıcı olduğunu varsaymakta fayda var. Herhangi bir kanla temas, hepatit B ve hepatit C bulaştırabilir.
- Elbette, birinin ilk yardıma ihtiyacı varsa, ona yardım etmemeye gönlünüz razı olmaz. Kan teması meydana gelirse kanı mümkün olduğunca kısa sürede yıkayın.
İğnelerden Sakının
- Derialtı iğnelerinden, dövme ve piercing aletlerinden hepatit geçme olasılığı var. O yüzden bunlardan sakının ve aile fertlerini de sakınmaları için teşvik edin. Aile fertlerinden biri piercing ya da dövme yaptırmakta kararlıysa bunu, iyi korunan bir yerde çalışan lisanslı bir profesyonele yaptırmalıdır.
- İğneyi tutan kişi ister dövme sanatçısı ister doktorunuz olsun, enfeksiyon kontrolü hakkındaki endişelerinizi dile getirmekten korkmayın.
- Doktorunuzun muayenehanesinde endişelerinizi anlatın. Uygulamada enfeksiyon kontrolünün ne düzeyde olduğunu bilmek hakkınız.
Ne Zaman Paylaşacağınızı, Ne Zaman da Paylaşmayacağınızı Bilin
- Oyuncak, alet, kakaolu kek paylaşmak tamam da iş diş fırçası, jiletler, törpüler ve diğer kişisel eşyaya geldi mi berbat bir fikir. Buna tıbbi araç gereçler ve iğneler de dahil.
- Bu parçalarda, sahibinin kanından izler bulunabilir. Eğer sahibinde hepatit varsa bunları kullanmak hastalığı bulaştırabilir.
- Bazı uzmanlar, "Hepatit B salgınında, şeker hastalarının, özellikle yaşlı bakım tesislerinde kan şekeri ölçme araç gereçlerinin paylaşılmasına bağlı artışlar bile görüyoruz,” diyor. Ayrıca hepatit B’liyseniz kan, organ ve doku bağışı yapmayın.
Güvenli Seks Yapın
- Hepatitin üç ana türü, cinsel ilişki yoluyla yayılabilir. O yüzden partnerinizin kişisel geçmişini bilmek, iki taraf da tek eşli ve hastalıksız olduğundan emin değilse prezervatif kullanmak önemli. Belli cinsel davranışların özellikle riskli olduğunu aklınızın bir köşesinde bulundurun.
- Yüksek yaralanma ihtimali taşıyan herhangi bir cinsel deneyim, mesela anal seks, sert seks, hem HCV hem HBV bulaşma riskini hayli hayli taşır. HBV kapma olasılığı, kişinin cinsel partnerleri çoğaldıkça artar.
Ne Yiyip İçtiğinize Dikkat Edin
- Siz ve aileniz, yemekten önce ve tuvaletten sonra el yıkamaya dikkat etseniz de, pek titiz olmayan insanların hazırladığı yemeklerden hepatit kapma olasılığınız var.
- Genel olarak, taze meyveler, sebzeler, sandviçler, salatalar ve diğer pişmemiş yiyecekler, pişmiş yiyeceklerden daha fazla hepatit yayar. Kabuklu deniz ürünleri bazen virüs bulaşmış sulardan çıkarıldığı için, çiğ midye, deniztarağı, istiridye, karides yemeden önce iki kere düşünün. Sağlık koruması kötü olan bir ülkeye mi gittiniz? Musluk suyu ve pişmemiş yiyeceklerden uzak durun. Küp buzları, yalnızca şişe sudan yapıldığından eminseniz kullanın.
Aile Geçmişinizi Bilin
- Viral hepatit, dünyanın belli bölgelerinde özellikle yaygın, mesela Sahra altı Afrika, Doğu Avrupa, Ortadoğu, Amazon havzası ve Asya.
- (Evlat edinilmiş bir çocuk dahil) Aile fertlerinin bu bölgelerde doğup doğmadığını bilmek önemli, böylece hepatit kontrolü için basit bir kan testi yaptırabilirler.
- Uzmanlar, hepatit B oranlarının yüksek olduğu bir ülkede dünyaya gelen kişilerin hepatit kontrolünden geçmelerini öneriyor. Ev ahalisinden birinin hastalık kaptığı öğrenildiğinde, bütün aile fertlerinin hiç vakit kaybetmeden kontrolden geçmesi gerekir.