Daucus carota
- Türkçe Adı: Havuç
- İngilizce Adı: Carrot, Wild carrot
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Gıda olarak sıklıkla tüketildiği için hemen hemen tüm dünyada yetiştirilen bir bitkidir.
Kullanılabilir Kısımlar: Bitkinin kök kısmı hem medikal amaçlar için kullanılır hem de yiyecek olarak tüketilir. Bunun haricinde havucun tohumu da medikal amaçlar için kullanılmaktadır.
İçeriğindeki Bileşenler: Karotinoidler (alfa-, beta-, gama-, zeta-karoten, likopen), uçucu yağ (p-simen, limonen, dipenten, geraniol, alfa ve beta karyofilen), polienler (falkarinol), mono ve oligosakkaritler (glukoz, sakaroz), apigenin, kristin, luteolin, kamferol, quercetin ve birçok bileşen içermektedir.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Havuç tohumundan elde edilen uçucu yağın vazodilatör (damar genişletici), kardiyak depresan (kalbin çalışmasını uyarıcı) ve düz kasları gevşetici etkileri olduğu düşünülmektedir. Uçucu yağdaki terpinen-4-ol maddesinin ise diüretik özellik (idrara çıkmayı teşvik edici) gösterdiği sanılmaktadır. Bunun dışında havuç tohumunun antispazmodik aktivite göstererek spazm giderici olduğu tahmin edilmektedir.
Havucun antimikrobiyal ve antihelmintik (bağırsak helmintlerini yani parazitlerini düşürücü etki) özelliklere sahip olduğu düşünülmektedir. Havuç tohumu yağı bağırsak parazitlerini felce uğratıcı etki göstererek düşürdüğü tahmin edilmektedir.
Yapılan hayvan deneylerinde havuç yağının kısa süre için arteriyel kan basıncını (tansiyonu) düşürdüğü gözlenmiştir. Bunun yanı sıra havucun içeriğindeki pektinler, kabızlığa sebep olabilmektedir.
Havuç halk arasında, böbrek veya idrar yollarında taş ve kum varlığında, bunların atılmasına yardımcı olmak için, ayrıca sistit ve gut gibi bazı hastalıkların tedavisine yardımcı olması amacıyla oral olarak (ağızdan alınarak) kullanılır.
Havuç tohumundan elde edilen yağ ise halk arasında,
- Dizanterinin tedavisine yardımcı olarak,
- Hazımsızlık gibi bazı sindirim sistemi problemlerinin rahatlatılmasında,
- Uterus (rahim) ağrısının hafifletilmesinde,
- Çeşitli kalp rahatsızlıklarının tedavisine yardımcı olarak,
- Kanser gibi ciddi bazı rahatsızlıkların tedavisine destek olarak,
- Çeşitli böbrek hastalıklarına karşı ve idrar söktürücü olarak,
- Çocuklardaki bademcik iltihabının iyileştirilmesinde ve beslenme bozukluklarının vücuda verdiği zararlı etkileri gidermek için (birçok vitamin ve mineral bakımından zengin bir besin kaynağı olması sebebiyle),
- Sinirleri rahatlatmak ve sinir sistemini beslemek için,
- Antihelmintik etkisiyle bağırsak kurt ve parazitlerini düşürmek için,
- Gecikmiş mensturasyonu uyararak düzenlemek için,
- Sindirim sistemindeki gazı birikimini gidererek rahatlatmak amacıyla,
- Cinsel isteği ve gücü arttırması amacıyla (afrodizyak özellikli) oral olarak (ağızdan alınarak) kullanılır.
- Havuç ve havuç yağı birçok yiyecek ve içecekte (çorbalar, sebze yemekleri, et ve et ürünleri, pudingler, şekerlemeler, tatlılar, kekler, alkollü ve alkolsüz birçok içecek vs..) sıklıkla kullanılmaktadır.
- Havuç yağı, özellikle parfümler, sabunlar, temizleme jelleri, kremler ve losyonlar gibi oldukça farklı kozmetik üründe de sıklıkla kullanılmaktadır.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Gıda olarak sıklıkla çiğ veya pişmiş halde ya da suyu sıkılarak tüketilen havucun, medikal amaçlar için tipik bir kullanım dozajı yoktur. Havuç yağının kullanımı için de tipik bir dozaj miktarı belirtilmemiştir.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Havuç ve havuç yağının gıdalarda kullanımı güvenli kabul edilmektedir ve Amerika’daki gıdalarda kullanımı GRAS statüsündedir (güvenli) Havuç ve havuç yağının medikal amaçlar için uygun miktarda kullanımı da güvenli kabul edilmektedir. Çok yüksek miktarlarda havuç yağı kullanımı güvenli kabul edilmemektedir ve böbrekler üzerinde tahriş edici etkisi olabileceği düşünülmektedir. Özellikle havuç yağı "myristicin” isimli bir bileşen içerdiğinden dolayı istenmeyen nörolojik etkilere (sinir sistemini ilgilendiren) sebep olabilir. Havuç tohumu, tohumdan elde edilen yağ ve bitkinin topraküstü kısımlarının, gebeler tarafından tüketilmemesi tavsiye edilir. Çünkü havucun bu kısımlarının mensturasyonu uyarıcı etkisi olabileceği nedeniyle düşüklere yol açabileceği düşünülmektedir.
Havuç tohumundan elde edilen yağın hafif östrojenik etkileri olabileceği düşünüldüğünden ve bu konuda fazla araştırma olmadığından, emziren kadınlar tarafından da kullanılmaması önerilmektedir.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim:
- Sedatif Etkisi Olduğu Düşünülen Bitki ve Gıda Takviyeleri: Havuç tohumu yağının sedatif etkileri olduğu düşünülen (yatıştırıcı, sakinleştirici) diğer bitkilerle beraber kullanımının, teorik olarak bu bitkilerin etki ve yan etkilerini arttırabileceği düşünülmektedir. Alman papatyası, kedi otu ve oğul otunu bu bitkilere örnek olarak verebiliriz.
İlaçlarla Etkileşim:
- Antihipertansif İlaçlar: Teorik olarak yüksek dozlarda havuç tohumu yağı kullanımının, antihipertansif ilaçlarla (tansiyon düşürücü ilaçlar) etkileşebileceği düşünülmektedir.
- Östrojenler: Teorik olarak havuç bitkisinin toprak üstü kısımlarının hafif östrojenik etkiye sahip olması nedeniyle, bitkinin toprak üstü kısımlarının kullanımının östrojene benzer etki gösteren ilaçlarla veya östrojen içeren ilaçlarla etkileşebileceği düşünülmektedir.
- Lityum: Havucun diüretik özelliğinden dolayı idrar atılımını arttırdığı bilinmektedir. Bu etkinin ise kandaki Lityum miktarını yükseltebileceği düşünülerek, gerekirse kullanılan Lityum dozunun azaltılması gerekebilir.
- Fotosensitizan İlaçlar: Havuç veya havuç yağı ile fotosensitizan ilaçların bir arada kullanımı fotosensitiviteyi (ışığa duyarlılığı) arttırabilir. Bahsedilen ilaçlara örnek olarak: amitriptilin (Elavil), kinolonlar (siprofloksasin vs..), sülfat içeren ilaçlar (Bactrim, Septra vs..) ve tetrasiklin’i sayabiliriz.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Çapraz alerji: Eğer kereviz, huş ağacı ve pelin otu gibi bazı bitkilere alerjik reaksiyon gösteriyorsanız, havuca da alerjik reaksiyon gösterebileceğiniz için dikkatli olmalısınız. Bu çapraz alerji durumu genellikle "kereviz-havuç-pelin” sendromu olarak bilinir.
- Renal Enflamasyon / Irritasyon: Renal enflamasyon ve irritasyon, böbrekleri ilgilendiren rahatsızlıklardır. Havucun böbrekler için tahriş edici etkisi olabileceğinden, böbrek rahatsızlıklarının görüldüğü durumlarda kullanımı kontrendikedir (kullanılmamalıdır).
- Cerrahi Operasyon: Havucun kan basıncını etkileyebileceği bilinmektedir. Bu nedenle ameliyat esnasında ve sonrasında tansiyon takibini güçleştirebileceğinden, hastalara ameliyattan en az 2 hafta öncesinden havuç veya havuç yağının medikal kullanımını kesmeleri önerilir.
- UV Işık Terapisi: Havucun fotosensitizan etkileri olabileceği için (ışığa karşı duyarlılık oluşturucu etkileri) medikal amaçla havuç ve havuç yağı kullanıyorken, uzun süreler güneşlenmemeye dikkat ediniz.
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Garijara
Tadı: Acı-tatlı
Kullanılan Kısımları: Kök ve tohum kısmı
Enerjetiği: Isıtıcı
Sindirim Sonrası Etkisi: Acı
Doshalar Üzerindeki Etkileri: Vata ve Kapha’yı azaltırken Pitta’yı arttırır.
Genel Nitelikleri: Diüretik (idrar söktürücü), stimulan (uyarıcı), karminatif (sindirim sistemindeki gazı gidererek sindirim sistemini rahatlarıcı ve güçlendirici), emanogog (adet düzenleyici ve söktürücü), antihelmintik (bağırsak parazitlerini düşürücü), kanamayı durdurucu
Özellikle EtkilediğiOrganlar: Mide, dalak, böbrekler
Kullanım Alanları: Havuç, doğu herbalizminde idrar yollarında taş birikimi gibi bazı sıkıntılar, gut hastalığı, sarılık, bağırsaklardaki parazitler, sindirim sisteminde gaz birikimi ve hazımsızlığa karşı kullanılır.
Havuç tohumları, havuç köküne kıyasla daha uyarıcı ve ısıtıcı özelliklere sahip olmakla beraber, sindirim sisteminde gaz nedeniyle oluşan şişkinlik, hıçkırık ve dizanteri gibi durumlara karşı kullanılır. Bunun haricinde havuç yağı kronik öksürük, idrar yollarında taş oluşumu, sarılık, safra kesesi taşları ve menstural düzensizlikler (adet düzensizlikleri) gibi durumlar için de oldukça faydalıdır. Havuç yağı gebelikte düşüğü tetikleyebileceği için, kullanılmaması gereklidir.