Kafein merkezi sinir sistemini uyaran bir eczadır. Kahve, kola çekirdeği içi veya yemişlerde (Cola nittida) bulunur. Çikolata, alkolsüz içeceklerde ve reçetesiz satılan ilaçlarda kafein bulunur. Bazı ağrı kesiciler, migren ilaçları ve antihistaminler de kafein içerirler.
Genel Kullanımı
Kafein insanları daha uyanık yapar, uykuyu azaltır ve koordinasyonu arttırır. Bazen fiziksel performansı artırmak için sporculara verilir. Bir araştırmada sabahları bir bardak kahve içen yaşlı insanların kafeinsiz kahve içenlere göre gün içinde daha az hafıza sorunu yaşadığı bulgulanmıştır. Bazı ağrı kesiciler ve migrene bağlı baş ağrısı ilaçlarıyla birlikte alındığında ilaçları etkisini arttırmakta ve hızlandırmaktadır. Kimi antihistaminler ilacın uyuşukluk etkisini azaltmak için kafein içerirler. Kafein bazen yeni doğanlarda ve küçük çocuklarda ameliyat sonrası solunum sorunlarını tedavi etmek için de kullanılır.
Hazırlanması
Kaynatılarak veya tentür halinde kola hazırlanabilir. Kaynatmada bir bardak suya 1-2 çay kaşığı kola çekirdeği tozu konur. Su kaynadıktan sonra hafif ateşte kolayla birlikte 10 15 dakika kaynatılmalıdır. Kola çekirdeği tentürleri birçok mağazadan bulunabilir. Koladan yapılan bitkisel bir tentür bitkinin alkol, gliserin veya sirkede sulandırılmasıyla yapılabilir. Kola tentürlerindeki doz şikayeti, hastalığa ve formüle göre değişmektedir. Fakat tavsiye edilen ortalama doz günde üç kez 1-4 miligramdır. Kola çekirdeği, etkisi gitmesin diye hava almayan bir kutuda ve gün ışığından uzakta depo edilmelidir.
Yetişkinler ve 12 yaş ve yukarısı çocuklar, reçetesiz satılan kafein preparatlarında aradan üç dört saat geçmeden 100 – 200 mg geçmemelidir. Yavaş salınımlı biçimlerinde doz günde 200 – 250 mg’dir. Yavaş salınımlı formlar, yatmadan önceki altı saat içinde alınmamalıdır. Kafein hapları veya tabletleri genellikle 12 yaşından küçükler için tavsiye edilmez.
Dikkat Edilmesi Gerekenler
Eğer kafein bir kola preparatından alınacaksa, üretim kalitesine güvenilir bir marka tercih edilmelidir.
Reçetesiz satılan kafein ilaçlarından çok fazla almamaya dikkat etmek gerekir. Kahve, çay, çikolata, meşrubat veya diğer içecek ile yiyecek biçimlerinde ne kadar kafein tüketildiğine dikkat edilmelidir. Günlük olarak ne kadar kafeinin kişi için iyi olduğu konusunda doktora danışılmalıdır.
Kafein uykunun verdiklerini veremez ve sürekli uyanık kalmak için kullanılmamalıdır. Çünkü bu madde uykusuzluk (insomnia) gibi ciddi uyku bozukluklarına yol açabilir.
Uzun bir süre boyunca yüksek miktarlarda kafein tüketen insanlar maddeye karşı dayanıklılık geliştirirler. Böyle bir şey gerçekleştiğinde eski etkiyi sağlamak için giderek daha fazla kafein tüketmek gerekir. Çok miktarda kafein tüketmek bağımlılığa da yol açabilir. Eğer birey kafeini birden keserse baş ağrısı, yorgunluk, sersemlik, esneme, hassasiyet, huzursuzluk, kusma veya burun akması gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Bu belirtiler bir hafta kadar devam edebilir. Araştırmalar gelişmiş ülkelerdeki gençlerin, kafein içeren karbonatlı meşrubatları fazla tükettiği için bağımlılık geliştirdiğini tespit etmiştir.
Uyumadan önce içildiğinde kafein uykuyu kaçırabilir. Uykuyu kaçırmasa bile gece uykusunu bozabilir.
Çok fazla alkol tükettikten sonra kafeinin insanı ayılttığı düşüncesi bir efsanedir. Aslında kafein ile alkolü bir arada kullanmak iyi bir fikir değildir. Bu ikisinin bileşimi mide rahatsızlığına, bulantı ve kusmaya neden olabilir.
Yaşlı insanlar kafeine karşı daha dayanıksız olup huzursuzluk, sinirlilik, endişe veya uyku sorunları gibi belirtiler yaşamaya daha yatkındır.
Araştırmalar ayrıca ensüline bağımlı diabet hastalarının da kafein miktarını kontrol altında tutması gerektiğini işaret etmektedir. Bir araştırmada kafeinin ensülin hassasiyetini yaklaşık % 15 arttırdığı bulgğulanmıştır.
Alerjiler
Yiyecek, boya maddeleri, katkı ve koruma maddeleri veya aminofilin, difilin, okstrifilin, teobromin veya teofiline karşı alerjisi olanlar kafein kullanmadan önce doktorlarıyla görüşmelidir. Kafeine karşı sıra dışı tepki veren herkes yine kafein almadan önce doktoruyla görüşmelidir.
Hamilelik
Kafein gebe kadından gelişmekte olan cenine geçebilir. Kafeinin doğum kusurlarına yol açtığına dair herhangi bir kanıt olmasa da, çok yüksek dozlarda kafein verilen laboratuar hayvanlarında bu tür etkiler görülmektedir. İnsanlarla ilgili olarak günde 300 mg’dan fazla (yaklaşık iki veya üç bardak kahve) içmenin düşüğe ve bebekte kalp ritim bozukluklarına neden olduğuna dair kanıtlar vardır. Günde 300 mg’dan fazla kafein alan hamile kadınların düşük kilolu bebek doğurma riskleri daha yüksektir. Hamile olan veya hamilelik planlayan kadınlar kafein kullanmadan önce doktorlarıyla görüşmelidir.
Emzirme
Kafein süte geçer ve emzirilen bebeği etkileyebilir. Annesi günde 600 mg veya daha fazla kafein tüketen memedeki bebekler huzursuz olabilir ve uyku sorunları yaşayabilir. Meme veren kadınlar kafein kullanmadan önce doktorlarına danışmalıdır.
Diğer Tıbbı Rahatsızlıklar
Kafein şu tür hastalıkları olan insanlarda sorunlara yol açabilir:
- Mide ülseri
- Kalp aritmisi veya çarpıntı
- Kalp hastalığı, kısa süre önce kalp krizi geçirmiş olmak (birkaç hafta içinde)
- Yüksek tansiyon
- Karaciğer hastalığı
- Uykusuzluk (uyku sorunları)
- Anksiyete veya panik atak
- Agorafobi
- Adet öncesi sendrom (PMS)
Yan Etkileri
Tavsiye edilen dozlarda kafein huzursuzluğa, hassasiyete, sinire, el titremesine, baş ağrısına, sersemliğe, uykusuzluğa, bulantıya, kusmaya ve mide bozulmasına yol açabilir. Tavsiye edilen dozların aşımında kafein heyecana, asabiyete, anksiyeteye, kafa karışıklığına, göz önünde şimşek çakması hissine, başka duyularda aşırı hassasiyete, kulakta çınlamaya, sık sık idrara çıkmaya, kas seğirmelerine veya titremeye, kalp ritim bozukluğuna, kalp çarpıntısına, yüz kızarmasına veya havale geçirmeye neden olabilir.
Etkileşimleri
Kafeini başka ilaçlarla birlikte kullanmak ilaçların etkilerine müdahale edip istenmeyen, bazen ciddi yan etkilere yol açabilir. Bazı ilaçlar kafeinin vücuttaki parçalanmasına etki ederler. Östrojen içeren doğum kontrol hapları, aritmi ilacı mexiletine, ülser ilacı cimetidine (Tagamet) ve alkolizm tedavisinde kullanılan disulfiram (Antabuse).
Kafein kalp ritmini düzenleyen ilaçları etkileyebilir. Kafein ayrıca vücudun demir almasını da önleyebilir. Demir takviyesi kullanan kişiler hapları kafein tüketmeden bir saat önce veya tükettikten sonraki iki saat içinde almalıdır.
Kafein belli maddelerle birleştiğinde ciddi yan etkiler görülebilir. Örneğin dekonjeston fenilpropanolamine ile birlikte kafein almak tansiyonu yükseltebilir. Kafein monoamine oksidaz inhibitörleri ile birlikte alındığında çok ciddi kalp problemlerine neden olabilir. Bu ilaçlar Parkinson hastalığını, depresyonu ve diğer psikiyatrik hastalıkları tedavi etmede kullanılmaktadır. Çok kafein kullanan bir kişi ilaç almadan önce bir eczacıya veya doktora danışmalıdır.
Kafein sinir sistemini uyardığı için merkezi sinir sistemi için başka uyaranlar kullanan kişiler kafein kullanma konusunda dikkatli olmalıdır.