Inula helenium
- Türkçe Adı: Andız otu
- İngilizce Adı: Elecampane
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Aslen Avrupa ve Asya’nın ılıman bölgelerine özgü olan bitki, sonradan Amerika ve Çin’de de yetiştirilmeye başlamıştır. Sarı çiçekleri olan, yaklaşık 80-180 cm boylarında otsu bir bitkidir.
Kullanılabilir kısımlar: Andız otunun medikal amaçlarla kullanılan kısmı rizom (toprakaltı gövde) ve kök kısımlarıdır.
İçeriğindeki Bileşenler: Uçucu yağ [(alantolakton, izoalantolakton, dihidroizoalattolakton, dihidroalantolakton (alantolakton derivelerinin karışımı helenalin olarak da bilinir)], polienler ve polisakkaridler (inülin) başta olmak üzere birçok bileşen içermektedir.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Andız otu rizomunun içerdiği alantolakton, izoalantolakton ve seskiterpen alkoloidlerinin antibakteriyel ve antifungal (mantar öldürücü) etkileri olduğu düşünülmektedir. Bunun yanı sıra insanlar üzerinde yapılan araştırmalarda bu bitki kökünün antihelmintik etkili olduğu (bağırsak kurt ve parazitlerini öldürücü) da görülmüştür. Bu bitkiden elde edilen alantolakton bileşeni, Avrupa ve İngiltere’de antihelmintik olarak kullanılmaktadır.
Andız otundaki alantolakton ve izoalantolakton bileşenlerinin antitümoral (tümör karşıtı) etkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca helenin bileşeninin kanın pıhtılaşma zamanını kısalttığı sanılmaktadır. Bunun haricinde bu bitki, içerdiği esansiyel yağ sayesinde, hafif ekspektoran (balgam söktürücü) etkiler de göstermektedir.
Andız otu rizomu (kök sap) halk arasında,
- Ekspektoran olarak (balgam söktürücü),
- Bazı solunum yolları hastalıklarında rahatlama sağlanması için diyaforetik (terletici) olarak,
- Antihelmintik etkisi sayesinde sindirim sistemindeki kurt ve parazitleri öldürerek düşürmek için,
- Mide fonksiyonlarına ve mide kanseri gibi bazı hastalıkların tedavisine yardımcı olmak amacıyla,
- Diüretik amaçlı (idrar söktürücü),
- Astım, bronşit, dinmeyen öksürük, tüberküloz nedeniyle meydana gelen öksürük gibi şikayetleri veya hastalıkları iyileştirmeye yardımcı olarak,
- Bazı idrar yolları şikayetlerinin üstesinden gelmek için,
- Mide bulantısı ve diyare gibi şikayetlerin tedavisinde, oral yoldan alınarak kullanılır.
Andız otu kökü, oral kullanımının yanı sıra, lapası yapılarak bazı cilt enfeksiyonlarında topikal olarak da kullanılmaktadır.
Bu bitki, medikal kullanımının yanı sıra bazı yiyecek ve içeceklerde de kullanılabilir. Ayrıca, sabunlar ve bazı kozmetiklerde koku vermesi amacıyla da kullanılmaktadır.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Bitki kökünün oral olarak kullanımı için tavsiye edilen dozaj şekli günde 3 kez 1,5-4 gram kadardır.
Eğer bitki kökünü çay olarak demleyerek tüketmek istiyorsanız 1,5-4 gram bitki kökünü, yaklaşık 150 ml kaynar suya atarak 5-10 dakika demleyiniz. Bu çayı günde üç kez tüketmeniz tavsiye edilir.
Andız otu kökünden sıvı ekstre hazırlamak için eşit oranda %25’lik alkol ve bitki kökünü karıştırararak bekletiniz. Daha sonra süzerek elde ettiğiniz sıvıdan, günde üç kez 1,5-4 ml kadar tüketmeniz önerilir.
Bu bitkiden elde edilen alantolakton bileşeninin antihelmintik (bağırsak paraziti ve kurtlarını öldürücü) etkisi olduğundan alantolakton içeren bitkisel kapsüller satılmaktadır. Alantolaktonun antihelmintik etkisinden yararlanmak için 300 mg.lık dozlarından 5 gün kullanıp, 10 gün ara verdikten sonra, tekrar 5 gün kullanmanız tavsiye edilir.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Andız otu kökünün medikal amaçlar için uygun miktarlarda oral kullanımı (ağızdan alınarak), güvenli kabul edilmektedir.
Ancak bu bitkinin oral olarak yüksek dozlarda kullanımı çeşitli sindirim sistemi rahatsızlıklarına (bulantı, kusma, spazm) ve felç benzeri semptomlara neden olabileceğinden, güvenli kabul edilmemktedir.
Andız otu kökünün gebeler ve hamileler tarafından kullanımı da güvenli kabul edilmediğinden, kullanımından kaçınmak gerekmektedir.
Topikal olarak uygulanan andız otu kökü, nadiren de olsa bazı kişilerde alerjik kontakt dermatite neden olabilir. Bunun haricinde bu bitki, bileşikgiller ailesinden bazı bitkilere alerjisi olan kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olabileceğinden dikkatli olunmalıdır. Bileşikgiller ailesinin bazı üyeleri: krizantem, papatya, çuha çiçeği ve Yakup otudur.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim:
- Sedatif Özelliğe Sahip Bitkiler: Sedatif özelliğe sahip bitkiler, sinir sistemini yatıştırıcı, gevşetici ve rahatlatıcı bitkilerdir. Andızotu kökünün bahsedilen bitkilerle beraber kullanımı, bu bitkilerin terapötik özelliklerini ve yan etkilerini güçlendirebilir. Bahsedilen bitkilerden ve gıda takviyelerinden bazıları: 5-HTP, hazanbel, Kaliforniya haşhaşı, kedi nanesi, şerbetçiotu, kava, sarı kantaron, takke çiçeği, kedi otu vs..
İlaçlarla Etkileşim:
- Merkezi Sinir Sistemi Depresanları: Andızotunun sedatif özelliğe sahip merkezi sinir sistemi depresanlarıyla beraber kullanımı, additif etkiye neden olarak bu ilaçların etkilerini ve yan etkilerini arttırabilir.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Çapraz Alerji: Bu bitki, bileşikgiller ailesinden bazı bitkilere alerjisi olan kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olabileceği için dikkatli olunmalıdır. Bileşikgiller ailesinin bazı üyeleri: krizantem, papatya, çuha çiçeği ve Yakup otudur.
- Diyabet: Teorik olarak andız otu kan şekeri kontrolünü etkileyebilir.
- Hipertansiyon – Hipotansiyon: Teorik olarak andız otu tansiyon kontrolünü etkileyebilir.
- Cerrahi Operasyon: Cerrahi operasyon geçirecek hastaların, operasyondan en az 2 hafta öncesinden, bu bitkinin kullanımını kesmeleri gerekmektedir.
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Pushkaramula
Tadı: Acı - kekremsi
Kullanılan Kısımları: Kök ve çiçek
Enerjetiği: Isıtıcı
Sindirim Sonrası Etkisi: Acı
Dosha’lar Üzerindeki Etkileri: Kapha ve Vata’yı azaltarak, Pitta’yı arttırır
Genel Nitelikleri: Ekspektoran (balgam söktürücü), antispazmodik (spazm giderici), karminatif (sindirim sistemindeki gaz birikimini gidererek sindirim sistemini rahatlatıcı), analjezik (ağrı kesici), rejuvenatif (yenileyici)
Özellikle Etkilediği Sistemler: Solunum, sinir, sindirim
Kullanım Alanları: Andız otu, Ayurvedada özellikle soğuk algınlığı, astım, kardiyak astım, dispepsi (hazımsızlık), öksürük ve sinirsel yorgunluğa karşı sıklıkla kullanılmaktadır.
Bu bitki, Ayurveda’da akciğer toniği olarak kullanılan (besleyici, canlandırıcı) bitkiler arasındaki en iyi bitkilerden biridir. Andızotu, akciğerdeki fazla Kapha’yı uzaklaştırmak, akciğer kaslarını güçlendirmek ve akciğer dokularının uzun ömürlü olmasını sağlamak için kullanılır. Bu bitki akciğerlerdeki fazla suyu emerek, akciğer ödemini azaltır, en iyi öksürük dindirici ve balgam söktürücü bitkilerden biridir. Andız otu bunun yanı sıra, sindirim sistemini, zihni ve dişi üreme organlarını rahatlatıcı etkinlik de göstermektedir.
Bu bitki, zencefil, tarçın ve kakule ile beraber, iyi bir diyaforetik (terletici) ve ekspektoran (balgam söktürücü) olarak kullanılır. Bunun haricinde andızotu, harici olarak ağrıyan bölgenin üzerine uygulandığında, kas ağrılarını dindirmede yardımcı olacaktır.
Andız otu, çay olarak demlenerek, öğünlerden sonra balla alınırsa akciğerler için iyi bir tonik olarak kullanılabilir.
Ancak andız otunu yüksek Pitta gibi bazı durumlarda kullanmamanız tavsiye edilmektedir.
Çince İsmi: Xuan fu
Genel Nitelikleri: Ekspektoran (balgam söktürücü), stomaşik (mideyi güçlendirici), antiemetik (mide bulantısını önleyici), diüretik (idrar söktürücü), antiseptik
Etkilenen Organ Meridyenleri: Akciğer, dalak
Kullanım Alanları: Andız otunun çiçekleri, Çinliler tarafından chi’yi azaltmak, balgamı söktürerek atmak, öksürüğü durdurmak, hıçkırığı kesmek, mide bulantısı ve kusmayı önlemek için kullanılmaktadır. Bu bitkinin hem kök hem de çiçek kısmı, nem birikimi ile oluşan sindirim zayıflığını ve karındaki gaz birikimini gidermek için sıklıkla kullanılır.
Andız otunun Çin herbalizmindeki kullanım miktarı 3-9 gram kadardır. Ancak tentürünü kullanacaksanız 10-30 damla kullanmanız tavsiye edilir.