Lavandula angustafolia
- Türkçe Adı: Lavanta
- İngilizce Adı: Lavender
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Aslen Akdeniz bölgesine özgü olan, mor çiçekli ve hoş kokulu bu otsu bitki, geniş bir kullanım alanı olduğundan güney Avrupa ve daha birçok bölgede yetiştirilmektedir.
Kullanılabilir kısımlar: Lavantanın medikal amaçlar için en sık kullanılan kısmı taze veya kurutulmuş çiçekleridir. Bunun haricinde çiçek kısmından elde edilen uçucu yağ da sıklıkla kullanılır. Ancak bitkinin yaprak kısımları, nadiren kullanılmaktadır.
İçeriğindeki Bileşenler: Uçucu yağ (linalool, linalil asetat, cis-ocimene, terpinen-4-ol, beta karyofilen, lavandulil asetat), hidroksikumarinler (umbelliferon, herniarin), taninler, cafeik asit deriveleri (rosmarinik asit), sineol, borneol, kamfor başta olmak üzere birçok bileşen içermektedir.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Lavanta ekstreleri ve lavantadan elde edilen bileşenler hakkında in vitro (cansız ortamda) ve hayvanlar üzerinde yapılan birçok deney olmasına karşın, bu bileşenlerin insanlar üzerindeki etkisi daha az bilinmektedir.
Lavantanın sedasyonu sağladığı (gevşeme, uykuyu getirme), rahatlamayı sağlamada yardımcı olduğu ve insanlar üzerinde uyanıklığı azalttığı düşünülmektedir.
Yapılan bazı çalışmalar sonucu lavantanın düz kaslar üzerinde spazmolitik etkileri olduğu (kasılmayı sağlayıcı) ve analjezik etkileri olabileceği (ağrı kesici) düşünülmeye başlanmıştır.
Hayvanlar üzerinde yapılan deneylerde lavantanın kloral hidrat ve fenobarbitalin etkilerini arttırarak antikonvülsan (kasılmayı önleyici) etkiler gösterdiği tespit edilmiştir. Yine yapılan hayvan deneylerinde lavantanın ve lavanta yağının analjezik (ağrı kesici) ve antienflamatuar özellikleri olduğu görülmüştür.
In vitro çalışmalarda (cansız ortamda), lavanta yağının hafif östrojenik ve antiandrojenik etkileri olduğu saptanmıştır. Ancak bu etkileri insanlar üzerinde araştırılmamıştır.
Lavantanın kansere karşı kullanılıp kullanılamayacağı konularında da araştırmalar yapılmaktadır. Bu bitkinin bileşenlerinden biri olan perilil alkolün, hayvan deneylerinde ve in vitro çalışmalarda antikanser etkisi olduğu saptanmıştır.
Lavantanın saç gelişimi üzerinde de etkileri olduğu ve saç uzamasını hızlandırdığı düşünülmektedir. Bununla beraber bu etkinin hangi mekanizma sayesinde gerçekleştiği henüz bilinmemektedir.
Lavanta halk arasında,
- Uykusuzluk, gerginlik, yerinde duramama ve depresyon gibi psikolojik rahatsızlıkların tedavisine yardımcı olarak,
- Meteorizm tedavisinde (karın ve bağırsaklarda gaz toplanması),
- İştah kaybında,
- Mide ve bağırsaklarda şişkinlik ve mide fesadı gibi durumlarda,
- Migren ağrısı, diş ağrısı ve baş dönmesi gibi rahatsızlıklarda,
- Nevralji (sinir ağrısı), eklem burkulmalarından kaynaklanan ağrılar ve romatizmal ağrılarda,
- Ciltteki akne ve tahriş gibi durumlarda,
- Mide bulantısı ve kusma gibi rahatsızlıklarda,
- Mensturasyonu tetiklemek için,
- Bazı kanser türlerinin tedavisine yardımcı olmak amacıyla oral yoldan (ağızdan alınarak) kullanılır.
- Lavantanın halk arasında ayrıca,
- Alopesia areata (saçlı bölgelerdeki saçların öbekler halinde dökülerek kelleşmesi durumu) tedavisine yardımcı olarak,
- Çeşitli ağrıların hafiflemesine yardımcı olarak,
- Dolaşım bozukluklarında,
- Psikolojik gerginliği azaltmada ve psikolojik durumu iyileştirmede,
- Sinek ve böcekleri kovmak amacıyla topikal olarak (sadece etkilenen bölgenin üzerine) kullanılır.
Lavanta yağı solunarak kullanıldığında,
- Uykusuzluğu gidermede ve uykuyu getirmek amacıyla,
- Ağrıları dindirmek için,
- Demansa bağlı ajitasyonun tedavisine yardımcı olduğu düşünülmektedir.
- Yiyecek ve içeceklerde lavanta yağı, aroma katmak amacıyla kullanılır.
Bunun haricinde lavanta yağı, ürünlere hoş koku katmak için ve cilt üzerindeki faydalı özelliklerinden yararlanmak amacıyla kozmetik sanayinde sıklıkla kullanılır.
Lavanta yağı, böcek ve sinekleri kovumade etkili olduğundan, bu amaçla geliştirilen ürünlerde de kullanılmaktadır.
Etkili Olduğu Durumlar:
- Alopesia areata: Lavanta yağı ile beraber kekik, biberiye ve sedir yağı karıştırılarak oluşturulan bir karışımın, 7 aylık düzenli topikal tedavi sonrası, saç gelişimini %44’e yakın bir oranda uyardığı görülmüştür.
- Depresyon: Hafif ve orta seviyeli depresyonda, lavanta tentürünün kullanımının, depresyonun tedavisi için kullanılan bir ilaç olan imipramine’den biraz daha az etkili olduğu görülmüştür. Lavantanın, depresyon tedavisinde, imipramine’e ilave etki yapabileceği düşünülmektedir. Ancak lavantanın depresyon üzerindeki etkilerinin kesinleştirilebilmesi için daha fazla araştırma yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
- Insomnia (uykusuzluk): Yapılan ilk klinik araştırmalar sonunda, buhurdanlığına lavanta yağı damlatarak odasını kokulandıran insomnia hastalarının, daha rahat uyuduğu rapor edilmiştir. Ancak bu etkinin kanıtlanması için daha fazla klinik araştırma yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
- Psikolojik Ruh Sağlığı: Yapılan ilk klinik araştırmalar sonunda banyo suyuna damlatılan üzüm çekirdeği yağına ilaveten, %20 konsantrasyonunda 3 ml lavanta yağının eklenmesiyle, duygu durumunda iyileşme ve düzelmeler görülmüştür. Ancak banyo suyuna sadece üzüm çekirdeği yağı damlatan kişilerin duygu durumunda böyle bir gelişme görülmemiştir.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Depresyonun tedavisi için sıkça kullanılan lavanta tentürü (%50 alkol ile 1:5 konsantrasyonda hazırlanmış) günde 60 damla olacak şekilde 4 hafta kullanılır.
Eğer lavantayı rahatlatıcı özellikleri nedeniyle banyo suyunuza katarak kullanmak istiyorsanız 3 ml %20 lik lavanta yağını, %80’lik üzüm çekirdeği yağı ile karıştırarak banyo suyunuza ekleyebilirsiniz. Ya da 100 gram kuru lavanta çiçeğini 2 litre suda 10-15 dakika demleyerek de banyo suyunuza katabilirsiniz. Yapılan çalışmalar, banyo suyuna katılan lavantanın psikolojik ruh halini dengelediğini ve iyi hissetmeyi sağladığını göstermiştir.
Eğer uykusuzluk şikayetiniz varsa, lavantayı bir buhurdanlığa ekleyip odanızı kokulandırdığınızda uyku kalitenizin arttığını göreceksiniz.
Lavantanın alopesia areata’ya da iyi geldiği saptanmıştır (saçlı bölgelerdeki saçların öbekler halinde dökülerek kelleşmesi durumu). Bunun için 3 damla lavanta yağı, 3 damla biberiye yağı, 2 damla kekik yağı, 2 damla sedir yağı, 3ml jojoba yağı ve 20 ml üzüm çekirdeği yağı karıştırılarak kullanılır. Bu karışım yatmadan önce saç derisine hafif masajla yedirerek uygulanır (en az 2dk). Daha sonra saçlar ılık havlu ile sarılarak sabah yıkanır. Bu karışımın 7 ay düzenli kullanılması sonucu saç gelişiminin %44 arttığı görülmüştür.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Lavantanın gıdalarda bulunan miktarının tüketimi güvenli kabul edilmekle beraber ABD’de gıdalarda kullanımı GRAS statüsündedir (güvenli).
Lavantanın medikal amaçlar için uygun miktarlarda oral kullanımı, inhalasyon yolu ile kullanımı ve topikal kullanımı da güvenlidir.
Ancak lavanta yağının özellikle gelişim dönemindeki erkek çocuklarında kullanımı güvenli kabul edilmemektedir. Bunun nedeni birkaç vakada meydana gelen jinekomastidir (erkeklerde görülen göğüs büyümesi).
Gebelik ve hamilelik esnasında kullanımı hakkında ise yeterli bilgi olmadığından kullanımından kaçınılması tavsiye edilir.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim:
Herhangibir etkileşim durumu bilinmemektedir
İlaçlarla Etkileşim:
- Barbituratlar: Teorik olarak lavantanın barbituratların sedatif etkilerini güçlendirebileceği düşünülmektedir. Barbiturat grubuna dahil ilaçlardan bazıları: pentobarbital (Nembutal), fenobarbital(Luminal), sekobarbital (Sekonal) vs..
- Kloral Hidrat: Teorik olarak lavanta, bu ilacın terapötik etkilerini arttırabilir.
- Merkezi Sinir Sistemi Depresanları: Bu ilaçların sedatif etkileri vardır (rahatlatıcı, yatıştırıcı, uykuyu tetikleyici) Lavantanın da benzer etkileri olduğundan bu ilaçların terapötik etkilerini ve yan etkilerini arttırabileceği tahmin edilmektedir.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Cerrahi Operasyon: Lavantanın merkezi sinir sistemini deprese edici ve dolayısıyla sedatif özellikleri olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle cerrahi operasyon esnasında anestezik ilaçlarla kombine edildiğinde MSS’ni deprese edici etkilerini daha da arttırabileceği düşünülmektedir. Bu nedenle cerrahi operasyondan en az 2 hafta öncesinden bu bitkinin oral kullanımının kesilmesi tavsiye edilmektedir
German Commission E: Alman Komisyon E monografları (German Commission E monografları), 1983 ve 1993 yılları arasında 300 ‘den fazla bitki ve bitkisel karışımın medikal kullanımını, etkilerini ve yan etkilerini birçok klinik araştırmalar yaparak, objektif ve çok sıkı bilimsel kriterlere göre değerlendirek yazılmış olan bitkilerle ilgili çok değerli bir bilgi kaynağıdır. Alman komisyon E monografları, Alman hükümeti tarafından finanse edilen komisyon E’nin titiz çalışmalar sonucu yayımladığı, tüm dünyadaki herbalistler, eczacılar ve tıp doktorları tarafından ciddiye alınan bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.
Lavantanın German Commission E tarafından onaylanan kullanım durumları:
- İştah kaybı
- Gerginlik ve insomnia (uykusuzluk)
- Dolaşım bozuklukları
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Dharu
Tadı: Acı
Kullanılan Kısımları: Çiçek
Enerjetiği: Serinletici
Sindirim Sonrası Etkisi: Acı
Dosha’lar Üzerindeki Etkileri: Pitta ve Kapha’yı azaltırken, Vata üzerinde etkisi yoktur
Genel Nitelikleri: Karminatif (sindirim sistemindeki gazı giderici ve sindirim sistemini rahatlatıcı), diüretik (idrar söktürücü), antispazmodik (spazm giderici), antidepresan
Özellikle Etkilediği Organlar: Akciğer, karaciğer
Kullanım Alanları: Lavanta, sıklıkla parfümeri sanayinde kullanılan bir bitkidir. Diken lavantası, diğer lavanta türlerine göre daha yoğun sineol ve kamfor içerdiğinden böcek ve güveleri kovmak için kullanılır. Lavanta genellikle çekmecelerde güveleri kovmak için bulundurulur.
Lavanta güçlü bir sinir yatıştırıcı ve antidepresandır. Duygusal çökkünlük ve depresyonun tedavisi için eşit miktarda lavanta, oğul otu, takke çiçeği, papatya ve bunların yarısı miktarında meyan kökü ve zencefil kombine edilerek, bu bitkisel karışım yaklaşık 20 dakika demlenir ve günde 2-3 kez tüketilir.