Azadirachta indica
- Türkçe Adı: Neem ağacı
- İngilizce Adı: Neem
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Hindistan ve Sri Lanka ormanlarına özgü olan bu ağaç, günümüzde Endonezya, Avustralya ve batı Afrika gibi tropik bölgelerde de yetişmektedir. Yaklaşık 16 metre boylarında odunsu bir bitkidir.
Kullanılabilir kısımlar: Neem ağacının medikal amaçlar için kullanılan kısmı odunsu gövde kısmı ve dalları, yaprağı, tohumu ve tohumundan elde edilen yağ kısmıdır. Çok nadir olarak olsa da çiçek, kök ve meyve kısımları da kullanılabilmektedir.
İçeriğindeki Bileşenler: Neem ağacı içerik olarak o kadar zengindir ki bu bitkiden 135’den fazla farklı bileşen izole edilmiştir. Neem tohumu yağında triterpenler ve tetranortriterpenler (limonoidler ve gedunin grubundan protolimonoidler vs..), nimbolin A ve B, nimbin , gedunin maddeleri başta olmak üzere birçok bileşen bulunmaktadır. Neem ağacının odunsu gövdesi ve yaprakları ise uçucu yağ ve tanin açısından zengin olup oldukça fazla bileşen içermektedir.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Yapılan ilk çalışmalar ışığında neem bitkisinin antienflamatuar, antiartritik (artrit karşıtı), antipiretik (ateş düşürücü), hipoglisemik (kan şekerini düşürücü), antiülser (ülser karşıtı), antibakteriyel, antifungal (mantar öldürücü), antiviral (virüs öldürücü) ve diüretik (idrar söktürücü) etkileri olduğu ortaya çıkmıştır. Neem tohumu yağının içeriğinde bulunan nimbidin ve nimbin maddelerinin ise spermisidal etkisi (sperm öldürücü) olduğu bilinmektedir, ayrıca antidiyabetik etkisi ve immunstimulan etkisi (bağışıklık sistemini uyarıcı) olduğu da düşünülmektedir. Bitkinin içeriğindeki "azadirachtin” maddesi antimalaryal özellik gösterdiğinden sıtma hastalığına karşı kullanılabilir. Bu madde aynı zamanda insektisid özelliği sayesinde böcek öldürücüdür. "Mahmoodin” ise neem ağacının içerdiği, antibakteriyel özellik gösteren diğer bir maddedir.
Yapılan ilk hayvan deneylerinde, hayvan vajinasına uygulanan neem kökü ekstresinin sperm öldürücü etkisi olduğundan, uzun dönemli ve geri dönüşümlü bir doğum kontrol etkisi sağlamış ve gebeliği önlemiştir.
Neem ağacı kabuğu, içerdiği taninler ve polisakkaritkler nedeniyle antienflamatuar etki göstermektedir (iltihap karşıtı etki). Ayrıca bazı polisakkaritler de antitümör etkinliğe sahiptir ve bu nedenle tümör büyümesini engellediği düşünülmektedir. Neem kabuğunun içerdiği margolon, margolonon ve isomargolonon maddelerinin Klebsiella, Staphylococcus ve Serrattia cinsi bakterileri öldürücü özellik gösterdiği ortaya çıkmıştır. Neem ağacı kabuğunun sıvı ekstresinin anti-ülser etkisi olduğu da düşünülmektedir.
Neem yaprakları sülfür içerdiğinden dolayı antifungal etkilidirler (mantar öldürücü). Yaprakların sıvı ekstresinin hipoglisemik etkisi olduğu (kan şekerini düşürücü etki) da düşünülmektedir. Yapılan ilk çalışmalar neem yaprağı ekstresinin, karaciğeri asetaminofen maddesinin toksik etkilerinden koruduğunu göstermiştir. Ayrıca bitkinin yaprak kısımları da tıpkı kök kısmı gibi sperm öldürücü etki göstemektedir.
Bitkinin meyve kısmının anti-ülser etkili olduğu düşünülmektedir. Tüm bunların yanında, neem tohumu yağı çocuklar ve yenidoğanlar için toksiktir, ancak toksisitenin kaynağının hangi madde olduğu bilinmemektedir. Ayrıca çok acı ve kötü kokulu olan neem tohumu yağının, acı tadını ve kötü kokusunu ortadan kaldırmak için çeşitli yöntemler geliştirlmiştir.
Halk arasında neem yaprağı,
- Lepra (cüzam hastalığı) gibi tedavisi zor bazı hastalıklarda,
- Bazı göz bozukluklarının tedavisine yardımcı amaçlı,
- Burun kanamalarını dindirmek için,
- Bağırsak kurtlarını dökmek için,
- Anoreksiya gibi hastalıkların tedavisine yardımcı olarak,
- Bazı cilt hastalıklarının ve ülserlerinin tedavisinde,
- Doğum kontrolü amaçlı,
- Kardiyovasküler hastalıklarda kalp ve damarları korumak için,
- Diyabetli hastalarda kan şekerini düşürmeye yardımcı olarak,
- Diş eti iltihaplanmalarında,
- Bazı karaciğer hastalıklarında, karaciğeri korumak için oral olarak kullanılmaktadır.
- Neem kabuğu ise halk arasında,
- Malarya (sıtma) tedavisinde ateşi düşürmek için,
- Peptik ülser tedavisinde (mide ülseri),
- Çeşitli cilt hastalıkları, ağrı ve yüksek ateş gibi farklı hastalıkların tedavisinde oral olarak kullanılmaktadır.
- Bitkinin çiçek kısmı halk arasında,
- Safra salgısının baskılanması için, bağırsak kurtlarını düşürmek için ve balgam söktürmek için oral olarak kullanılmaktadır.
- Bitkinin meyvesi halk arasında,
- Hemoroid, bağırsak kurtları, bazı idrar yolları rahatsızlıkları, burun kanaması, balgam, bazı göz bozuklukları, diyabet, yaralar ve cüzam gibi bazı hastalıkların tedavisinde veya tedaviye yardımcı amaçlı olarak,
- Bitkinin küçük ve ince dalları ise halk arasında,
- Öksürük, astım, hemoroid, bağırsak kurtları, spermatore (uyarılma ya da cinsel birleşme olmaksızın nedensiz sperm boşalması), üriner bazı bozukluklar (idrar yolları ile ilgili bazı hastalıklar) ve diyabet gibi hastalıkların tedavisinde veya tedaviye yardımcı olarak,
- Bitkinin tohumu veya tohumundan elde edilen yağ halk arasında,
- Lepra (cüzam hastalığı) gibi tedavisi zor bazı hastalıklarda,
- Doğum kontrolü veya kürtaj gibi üreme sistemiyle ilgili bazı durumlarda,
- Bağırsak kurtlarını düşürmek için oral olarak kullanılır.
- Neem kök kabuğu, gövde kabuğu ve meyvesi kanamayı durdurucu olarak ve tonik olarak (besleyici, canlandırıcı) kullanılmaktadır.
- Neem bitkisi yukarıda sayılanlardan başka saç bitlerini öldürmek, bazı cilt hastalıklarını tedavi etmek, yaraları ve cilt ülserlerini iyileştirmek, sivrisinek kovucu ve cildi yumuşatıcı etki göstermesi amacıyla topikal olarak (cilt üzerine istenen bölgeye direk uygulanarak) da kullanılmaktadır.
- Bu bitkinin ekstreleri intravajinal olarak (vajina içerisine) doğum kontrolü amacıyla da uygulanmaktadır.
- Neem ayrıca insektisid olarak da kullanılmaktadır (böcek öldürücü).
Etkili Olduğu Durumlar:
- Dental Plak Oluşumu: Dental plak, dişlerin üzerinde bakteriler ve yiyecek artıklarından oluşan, yapışkan ve renksiz bir bakteri tabakasıdır. Çürüklerin ve dişeti hastalıklarının başlıca sebebi olan plak, her gün temizlenmediği takdirde sertleşerek tartar oluşturabilir. Yapılan ilk klinik araştırmalar sonucu 6 hafta boyunca günde 2 kez neem yaprağı ekstresi içeren bir jeli diş ve dişetlerine uygulayan kişilerde dental plak oluşumu azaldığı görülmüştür. Bu ekstrenin, dental plak oluşumuna neden olan bakteriler arasından Streptococcus ve Lactobacilli türlerinin üremesini azalttığı tesbit edilmiştir.
- Peptik Ülser: Yapılan ilk klinik çalışmalara göre 10 hafta boyunca, günde iki kez 30-60 mg neem gövdesi kabuğu ekstresi kullanan kişilerde gastroduedonal ülserin (mide ve onikiparmak bağırsağı ülseri) iyileşmesinin hızlandığı görülmüştür.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Bitkinin kullanımıyla ilgili tipik bir dozaj belirtilmemiştir. Ancak bu bitkinin gıda takviyesi formunda satışa sunulan 475 mg.lık kapsül formları mevcuttur. Bazı kaynaklarda bitkinin yapraklarından veya kabuk kısmından çay demlenerek içilebileceğine dair kullanım şekilleri mevcuttur.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Neem kabuğu ekstresi oral olarak ve uygun şekilde kullanıldığında 10 haftaya kadar kullanımı güvenli kabul edilmektedir. Neem yapraklarının ekstresinden elde edilen jelin, topikal olarak ağız içine uygulanması da güvenli kabul edilmektedir.
Neem bitkisinden çok yüksek dozlarda ve uzun süreli kullanımı güvenli olmayabilir. Yapılan ilk klinik çalışmalar çok yüksek dozda veya çok uzun süreli kullanımının böbrekler veya karaciğer için toksik olabileceğini göstermiştir.
Neem tohumu yağının veya tohumunun çocuklar veya yenidoğanlar tarafından oral olarak tüketilmesi (ağzıdan alınarak) güvenli kabul edilmemektedir. Bu nedenle zehirlenerek ölen yenidoğan bebeklerin olduğu rapor edilmiştir.
Neem yaprağı veya tohum yağı gebeler tarafından kullanılmamalıdır. Çünkü bitkinin bu bölümleri abortif olarak (bebek düşürmek için) kullanılabilmektedir. Ayrıca neem bitkisinin emziren kadınlardaki güvenilirliğiyle ilgili çalışma yapılmadığından bu konuda herhangibir bilgi mevcut değildir, kullanılmaması önerilir.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim:
- Hipoglisemik Etkili Bitkiler: Teorik olarak neem bitkisinin kan şekerini düşüren diğer bitkilerle beraber kullanımı additif etki yaparak kan şekerini beklenenden daha düşük seviyeye çekebilir. Hipoglisemik etkisi olduğu bilinen bazı bitkiler: şeytan pençesi, çemen otu (boy otu), sarımsak, at kestanesi, Panax ginseng, Sibirya ginsengi ve karnıyarık tohumu
İlaçlarla Etkileşim:
- Antidiyabetik İlaçlar: Neem bitkisinin hipoglisemik etki (kan şekerini düşürücü) gösterdiğine dair bazı araştırmalar mevcuttur. Bu nedenle bu bitkinin kan şekerini düşüren bazı ilaçlarla beraber kullanılması, kan şekerinin beklenenden daha çok düşmesine neden olabilir. Bahsedilen sebepten dolayı kullanılan antidiyabetik ilaçlarda yeni doz ayarlaması yapılması ve gerekirse dozaj azaltması yapılması gerekebilir. Bahsedilen hipoglisemik etkili ilaçlardan bazıları: insülin, glimepride (Amaryl), glipizide (Glucotrol), glyburide (DiaBeta), tolazamide (Tolinase), tolbutamide (Orinase) vs..
- Immunsupresan İlaçlar: Bu ilaçlar bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlardır. Yapılan ilk klinik araştırmalara göre Neem bitkisinin immunstimulan özellik göstererek bağışıklık sistemini uyardığı görülmüştür. Bu nedenle, teorik olarak neem bitkisinin bahsedilen ilaçlarla beraber kullanılması, bu ilaçların etkisini azaltabilir.
- Lityum: Bu bitkinin idrar söktürücü etkileri olduğudüşünülmektedir. Bu özelliğinden dolayı teorik olarak, kandaki lityum oranlarını arttırabileceğisanılmaktadır. Olası bu etki nedeniyle gerektiği takdirde lityum dozunun azaltılması gerekebilir.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Otoimmun Hastalıklar: Yapılan ilk klinik araştırmalara göre Neem bitkisinin immunstimulan özellik göstererek bağışıklık sistemini uyardığı görülmüştür. Bu yüzden otoimmun hastalığı olan kişilerde hastalık semptomlarını daha da şiddetlendirebilir. Multipl skleroz ve sistemik lupus hastalığı gibi otoimmun hastalığı olan kişiler bu bitkiyi kullanmamalıdırlar.
- Diyabet: Neem bitkisinin hipoglisemik etki (kan şekerini düşürücü) gösterdiğine dair bazı araştırmalar mevcuttur. Bu nedenle bu bitkinin kan şekerini düşüren bazı ilaçlarla beraber kullanılması, kan şekerinin beklenenden daha çok düşmesine neden olabilir. Bahsedilen sebepten dolayı kullanılan antidiyabetik ilaçlarda yeni doz ayarlaması yapılması ve gerekirse dozaj azaltması yapılması gerekebilir.
- Kısırlık: Yapılan klinik araştırmalar sonucu bu bitkinin kadın ve erkekteki doğurganlığı azalttığı görülmüştür. Neem yaprağının sperm hareketlerini ve canlılığını azalttığı bilinmektedir. Bu nedenlerle kısırlık sorunu yaşayan çiftlerin kullanılmaması önerilir.
- Oragan Transplantasyonu: Neem bitkisi teorik olarak immun sistemi uyarıcı etki gösterdiğinden, organ bağışı yapılan hastalar için kullanılan immunsupresan ilaçların etkinliğini azaltabilir. Bu nedenle organ bağışı yapılan kişilerin bu bitkiyi kullanmamaları tavsiye edilir.
- Cerrahi Operasyon: Neem bitkisi cerrahi operasyon öncesindeki 2 haftalık süreçte kullanılmamalıdır.
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Nimba
Tadı: Kekremsi
Kullanılan Kısımları: Kabuk kısmı ve yaprakları (Hindistan’da çok sık kullanılan bir bitki olduğundan Neem yaprakları marketlerde bile satılmaktadır.)
Enerjetiği: Serinletici
Sindirim Sonrası Etkisi: Acı
Doshalar Üzerindeki Etkileri: Pitta ve Kapha’yı azaltırken Vata’yı arttırmaktadır.
Genel Nitelikleri: Ateş düşürücü, toksin arındırıcı, alteratif (kanı temizleyici), antihelmintik (barsak kurt ve parazitlerini öldürücü), antiseptik ve antiemetik (mide bulantısını giderici)
Özellikle Etkilediği Sistemler: Özellikle sindirim, dolaşım, solunum ve üriner sistemleri etkiler.
Kullanım Alanları: Bu bitki Ayurvedaya göre ürtiker (kurdeşen), egzama ve saçkıran gibi çeşitli cilt hastalıklarının, barsak parazitlerinin meydana getirdiği rahatsızlıklar, yüksek ateş, malarya (sıtma), öksürük, mide bulantısı, kusma, diyabet, tümörler, obezite, artrit, romatizma ve sarılık gibi hastalıkların veya rahatsızlıkların tedavisinde kullanılır.
Neem bitkisi Ayurveda’ya göre en güçlü kan temizleyici ve toksin atıcı bitkilerden biridir. Serinletici özelliği nedeniyle yüksek ateşi düşürür, enflamasyonlu deri hastalıklarının veya ülserli mukoz membranların içindeki toksinleri temizleyerek iyileşmeye yardımcı olur. İyi bir ateş düşürücü olduğundan sıtma ve ateşin nöbetler halinde yükseldiği diğer hastalıklardaki ateşi düşürmeye yardım eder. Yüksek ateşin eşlik ettiği bu gibi hastalıklarda genellikle karabiber ve centiyan gibi bitkilerle kombine edilerek kullanılmaktadır.
Neem, kan ve vücudun temizlenmesi gereken zamanlarda kullanılabilir. Yabancı maddeleri veya ölü dokuları uzaklaştırarak iyileşmeye yardım eder. Ancak aşırı zayıf veya hastalık nedeniyle bitkin düşmüş kişilerde dikkatle kullanılmalıdır. Neem yağı medikal amaçlı kullanılan bir yağın içerisine ilave edilebilecek en iyi dezenfektan ve iyileştirici maddelerden biridir. Bunların yanı sıra eklem ve kas ağrılarına karşı oldukça iyi bir anti-enflamatuar ajandır.
Hindistan’da sıklıkla kullanılan bu bitki iyi bir antibakteriyel ve antiviral olmasına rağmen ya çok az bir toksisiteye sahiptir ya da hiç toksisite göstermez. Neem ağacının küçük dallarının çiğnenmesi dişleri etkili bir şekilde temizlerken, dişeti iltihaplarını da önler veya tedavi eder.
Yapraklar ve kabuk kısmından elde edilen bitkisel ekstre, tarımda böcekler ve zararlılarla savaşmak için kullanılan hem etkili hem de doğal bir insektisiddir. Neem bitkisinden elde edilen sıvı ekstre bitkilerin üzerine sıkıldığında, bitkisel yapılar tarafından emilerek bitkisel sisteme katılır ve bu sayede sıkıldıktan sonra oldukça uzun bir süre etki gösterebilir.