Humulus lupulus
- Türkçe Adı: Şerbetçiotu
- İngilizce Adı: Hops
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Aslen Avrupa’ya ait olan bitki, geniş kullanım alanlarından dolayı Asya, Amerika ve diğer bölgelerde de yetiştirilmektedir.
Kullanılabilir kısımlar: Bitkinin medikal amaçlar için kullanılan kısmı strobil’dir (dişi çiçek kısmı)
İçeriğindeki Bileşenler: Asilfloroglusinol (%10), alfa-bitter asitler (humulon, kohumulon, adhumulon), beta bitter asitler (lupulon, kolupulon, adlupulon), uçucu yağ (mirsen, humulen, beta karyofilen, reçine, fenolik asit (ferulik asit, kafeik asit, klorogenik asit), taninler (oligomerik proantosiyaninler), flavonoidler (xanthohumol) vs.. başta olmak üzere birçok bileşen içermektedir.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Şerbetçi otunun bileşenlerinden biri olan xanthahumol’ün birçok farmakolojik etkisi olduğu düşünülmektedir, bunlardan bir tanesi potansiyel anti-kanserojen etkisidir. Yapılan ilk çalışmalar sonucu, bahsedilen maddenin antienflamatuar (iltihap ve yangı karşıtı) ve antioksidan özelliklere sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Yiyeceklerle alınan karsinojenlerin (kansere neden olabilen bileşenler) metabolik aktivasyonunu önler ve zararlı ksenobiyotiklerin detoksifiye olmasından sorumlu faz II enzimlerini indükler (üretimini teşvik eder). Ayrıca anti-tümör etkileri olduğu da düşünülmektedir.
Çeşitli kanser türlerinin tedavisinde, özellikle prostat kanserinde, şerbetçiotu ve bundan elde edilen xanthohumol bileşenine oldukça ilgi gösterilmektedir. Yapılan bazı çalışmalarda bu maddenin prostat kanseri hücrelerindeki apoptozu (hücrenin kendi kendini tahrip ederek öldürmesi) uyardığı görülmüştür. Bu mekanizmanın proapoptotik proteinler olan Bax ve p53’ün aktive olması sayesinde olduğu sanılmaktadır.
Diyabetli ve obez sıçanlar üzerinde yapılan ilk çalışmalar sonucu xanthohumol’ün bu hayvanlardaki lipid ve glukoz metabolizmasını düzenlediği görülmüştür.
Şerbetçiotundaki flavonoidlerden 8-PN ve izoxanthahumol bileşenlerinin, hafif östrojenik aktivite gösterdiği tespit edilmiştir. Yapılan çalışmalarda 8-PN flavonoidinin hem alfa hem de beta östrojen reseptörlerine bağlanarak aktivite gösterdiği, fakat beta östrojen reseptörlerine daha çok afinite gösterdiği (ilgi, çekim) anlaşılmıştır. Şerbetçiotundan elde edilen bir ekstrenin östrojen reseptörlerine bağlanan östradiol ile rekabet ettiği ve östrojenden sorumlu hücrelerdeki transkripsiyonu aktive ettiği (protein, yapısal maddeler, enzim, reseptör vs.. üretimi) görülmüştür.
Sıçanlar üzerinde yapılan bir çalışmada, şerbetçiotunun, yumurtalıkları alınmış dişi farelerdeki luteinizan hormon seviyelerini düşürdüğü saptanmıştır. Bu nedenle şerbetçiotunun östrojenik aktivitesinin yanı sıra anti-östrojenik aktivitesinin de olabileceği düşünülmektedir. Yapılan ilk araştırmalar, bu bitkinin göğüs kanserine ve yumurtalık kanserine karşı muhtemel bir koruma sağlayabileceğini göstermektedir.
Yukarıda bahsedilenlerden başka şerbetçiotunun antibakteriyel, antifungal (mantar öldürücü), diüretik (idrar söktürücü) ve nörosedatif (sinir sistemini yatıştırıcı ve rahatlatıcı) özellikleri olduğu da düşünülmektedir.
Şerbetçiotunun tarihte, erken boşalma gibi sorunların tedavisinin yanı sıra, afrodizyak olarak ve kadınlardaki ağrılı adet görme gibi rahatsızlıkların tedavisinde kullanıldığı bilinmektedir.
Bu bitki ayrıca sedatif özellikleri ile uyku sorunu olan kişilerde uykuyu teşvik edici olarak da kullanılmakta olup, başarılı sonuçlar elde edilmektedir.
Şerbetçiotu halk arasında,
- Anksiyete, uykusuzluk, huzursuzluk, tedirginlik, yerinde duramama ve gerilim gibi gerginlik kaynaklı psikolojik sorunların giderilmesinde,
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun tedavisine destek olarak,
- İştah arttırıcı olarak,
- Diüretik olarak (idrar söktürücü),
- Sindirime yardımcı olması amacıyla,
- Prostat kanseri, göğüs kanseri ve yumurtalık kanseri gibi bazı kanser türlerinin tedavisinde,
- Hiperlipidemi tedavisine yardımcı olarak,
- Tüberküloz tedavisine yardımcı olarak,
- Sistit gibi bazı idrar yolları hastalıklarının tedavisinde,
- Bağırsaktaki krampları gidermek için,
- Nevralji gibi sinir ağrılarının hafifletilmesinde,
- Priapizm (penisin vakitsiz sertleşmesi) tedavisine yardımcı olması amacıyla oral olarak (ağızdan alınarak) kullanılır.
Şerbetçiotu topikal olarak (etkilenen bölge üzerine) bacak ülserlerinin tedavisi ve antibakteriyel özellikleri için kullanılmaktadır.
Gıda sanayinde yiyecek ve içeceklerde de kullanılan şerbetçiotu, özellikle bira üretiminde kullanılmaktadır. Bunun haricinde bu bitkinin ekstresi, kozmetik sanayiinde cilt krem ve losyonlarında da sıklıkla kullanılmaktadır.
Etkili Olduğu Durumlar:
- Insomnia: Insomnia, halk arasında uykusuzluk olarak bilinen bir uyku bozukluğudur. Yapılan bir klinik araştırmada 42 mg şerbetçiotuyla beraber 187mg kediotu ekstresi içeren bir bitkisel tabletten, yatmadan önce 2 adet alınmasının, 28 günlük tedavi süreci sonunda, uyku süresi ve kalitesini bir miktar arttırdığı gözlenmiştir. Ancak bu konuda kesin kanıtlar elde etmek ve kesin deliller göstermek için daha fazla klinik araştırmaya ihtiyaç vardır.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Şerbetçiotunu çay olarak demleyerek tüketmek istiyorsanız 1 dolu çay kaşığı bitkinin üzerine kaynar su dökerek 10-15 dakika demleyiniz, daha sonra süzerek içiniz. Bu çayı özellikle daha iyi uyuyabilmek için, yatmadan önce tüketmeniz tavsiye edilir. Çayın, etkisini 2-3 gün sonra göstermeye başlayacağı ve uyku kalitesini arttıracağı düşünülmektedir.
Şerbetçiotunun günlük oral kullanım miktarı genellikle yatmadan önce 0,5 gram tek doz şeklindedir (Bitkinin kurutulmuş strobil yani dişi çiçek kısmı oral olarak alınır). 1 çay kaşığı bitki yaklaşık 0,4 grama eşdeğerdir. Ancak kullanılan doz yetersiz kalıyorsa, bahsedilen doz 2 gram ve üzerine kadar çıkılabilir.
Şerbetçiotunun, bitkisel gıda takviyesi olarak kapsül formu da satılmakla beraber, bu bitkinin sıvı ekstreleri veya tentürü de hazırlanarak kullanılabilir.
Şerbetçiotundan tentür hazırlamak için 1 birim bitkiyi 5 birim %60’lık etil alkol ile karıştırıp bekletiniz. Bu tentürden günlük olarak, oral şekilde 1 veya 2 ml kullanabilirsiniz.
Şerbetçiotundan sıvı ekstre hazırlamak için ise 1 birim bitkiyi 1 birim %45’lik etil alkol ile karıştırıp bekletiniz. Bu ekstreden günde 0,5-2 ml kadar kullanabilirsiniz.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Şerbetçi otunun ve şerbetçiotundan elde edilen yağın, yiyeceklerde kullanımı güvenli kabul edilmekte olup, Amerika’daki gıdalarda kullanımı GRAS statüsündedir (güvenli).
Şerbetçiotunun uygun dozlarda ve şekillerde medikal amaçlı kullanımı da güvenli kabul edilmektedir.
Ancak gebelerde ve emziren kadınlarda bu bitkinin kullanımının güvenilirliğiyle ilgili bilgi bulunmamaktadır. Bu nedenle kullanımı tavsiye edilmez.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim:
- Sedatif Özelliği Olan Bitkiler: Şerbetçiotunun sedatif özellikleri olduğu bilindiğinden (yatıştırıcı, sakinleştirici, rahatlatıcı), bu bitkinin diğer sedatif özelliği olan bitkilerle beraber kullanılması, sedatif etkiyi daha da güçlendirebilir. Bahsedilen bitki ve gıda takviyelerinden bazıları: 5-htp, kalamus, Kaliforniya haşhaşı, kava, sarı kantaron, takke çiçeği, kedi otu vs..
İlaçlarla Etkileşim:
- Alkol: Şerbetçiotunun alkolle beraber kullanılması, alkolün sedatif etkilerini daha da güçlendirebilir.
- Merkezi Sinir Sistemi Depresanları: Şerbetçiotunun bu ilaçlarla beraber kullanımı, bahsedilen ilaçların etkilerini ve yan etkilerini daha da güçlendirebilir.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Depresyon: Bu bitkinin yüksek dozlarda ve uzun süreli kullanımının, depresyona neden olma riskini ortaya çıkartabileceği düşünülmektedir.
- Cerrahi Operasyon: Şerbetçiotunun merkezi sinir sistemi üzerinde depresan etkileri vardır. Teorik olarak bu bitki cerrahi operasyon esnasında veya sonrasında kullanılan anestezik ve sedatiflere additif etki yaparak, bunların etki ve yan etkilerini güçlendirebilir. Bu nedenle ameliyattan en az 2 hafta öncesinden, kullanımının kesilmesi tavsiye edilmektedir.
German Commission E: Alman Komisyon E monografları (German Commission E monografları), 1983 ve 1993 yılları arasında 300 ‘den fazla bitki ve bitkisel karışımın medikal kullanımını, etkilerini ve yan etkilerini birçok klinik araştırmalar yaparak, objektif ve çok sıkı bilimsel kriterlere göre değerlendirek yazılmış olan bitkilerle ilgili çok değerli bir bilgi kaynağıdır. Alman komisyon E monografları, Alman hükümeti tarafından finanse edilen komisyon E’nin titiz çalışmalar sonucu yayımladığı, tüm dünyadaki herbalistler, eczacılar ve tıp doktorları tarafından ciddiye alınan bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.
Şerbetçiotunun German Commission E tarafından onaylanan kullanım durumları:
- Ajitasyon, anksiyete, gerginlik ve yerinde duramama gibi psikolojik rahatsızlıklar
- İnsomnia (uykusuzluk) gibi uyku bozuklukları
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Hops
Tadı: Kekremsi -acı
Kullanılan Kısımları: Strobil (dişi çiçek)
Enerjetiği: Serinletici
Sindirim Sonrası Etkisi: Acı
Dosha’lar Üzerindeki Etkileri: Pitta ve Kapha’yı azaltırken, Vata’yı arttırır.
Genel Nitelikleri: Nervin (sinirleri yatıştırıcı ve güçlendirici), diüretik (idrar söktürücü), hipnotik (uyku getirici), antiseptik
Kullanım Alanları: Bu bitki doğu tıbbında özellikle uykusuzluk, sinirsel gerginlik, anksiyete, yerinde duramama, başağrısı ve hazımsızlık gibi şikayetlerin tedavisinde kullanılır. Biraya aromatik bir tat vermesi için kullanılan bir bitkidir.
Doğu herbalizminde bu bitkiden günde 3-9 gram kadar kullanılabilir.