Allium cepa
- Türkçe Adı: Soğan
- İngilizce Adı: Onion
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Binlerce yıl öncesinde özellikle kuzey yarımkürede yetişen soğan günümüzde tüm dünyada yetiştirilen ve çok temel olarak bulunan bir bitkidir.
Kullanılabilir kısımlar: Bitkinin iyileştirici amaçlı kullanılan kısmı soğan kısmıdır (toprakaltı gövde). Ayrıca yemeklere tat katmak amaçlı olarak da kullanılan soğanın çok yaygın bir kullanımı vardır.
Etkin Maddeler: Alliin’ler (alkilsistein sülfoksit), fruktosanlar, sakaroz ve diğer şekerler, flavonoidler, difenilamin ve steroid saponinler
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar:
- İştah kaybı ve dispepsi (mide ve karın bölgesinde ağrı, şişkinlik, hazımsızlık ve ekşime şikayeti) gibi sindirim sistemi hastalıklarında,
- Ateroskleroz ve hipertansiyon gibi kalp ve damar sistemi rahatsızlıklarının tedavisinde yardımcı olarak,
- Soğuk algınlığı, ateş, öksürük, anjin, bronşit, boğmaca, astım gibi üst solunum yolları hastalıklarında,
- İnfeksiyon, ağız ve farinksin enflamasyonu (iltihaplanması) gibi durumlarda,
- Safra kesesinin uyarılarak çalışmasını tetiklemek için,
- Adet göremeyen veya adet düzensizlikleri olan kadınlarda adeti düzenlemeye yardımcı olarak kullanılır.
- Soğan ayrıca platelet agregasyonunu bir seviyeye kadar engelleyerek kanı sulandırıcı özellik gösterebilir. Soğan bazı kişilerde hipoglisemik etki gösterirken (kan şekerini düşürücü etki), özellikle hayvan deneylerinde kolesterol düşürücü ve mantar öldürücü etkileri de gözlenmiştir.
- Soğan ayrıca böcek ve sinek ısırıklarının olduğu yerlerin üzerine, hafif yara ve yanıkların üzerine, çıban ve siğillerin üzerine topikal olarak uygulanır ve bu bölgelerin iyileşmesine yardım eder.
- Taze veya kuru soğan ile soğan yağı çeşitli gıdalara tat vermek amaçlı sıklıkla kullanılır.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Tipik olarak taze soğanın günlük kullanım miktarı 50 gr.dır. Ayrıca 50 gr. taze soğanın suyu veya 20 gr. kuru soğan da bunun yerine kullanılabilir. Topikal kullanım için ise bir dilim soğan veya bir miktar soğan suyunun etkilenen bölgenin üzerine kullanımı yeterli olacaktır.
Güvenlik ve Yan etkileri: Gıdalarda bulunan miktar kadar soğan tüketimi oldukça güvenlidir. Amerika Birleşik Devletleri’nde gıdalarda kullanılan soğan "GRAS” (güvenli) statüsündedir. Soğanın içeriğinde bulunan maddelerden biri olan difenilamin’in 35 mg.a kadar olan kullanımı güvenli sayılmaktadır. Bu miktarın üzerindeki uzun süreli kullanım için klinik araştırma yapılmamıştır. Gebelikte ve emzirirken belirtilen miktarın üzerindeki kullanımı tavsiye edilmez.
Diğer Bitkilerle /Gıda takviyeleriyle /Gıdalarla Etkileşim: Antikoagülan / Antiplatelet Bitkiler ve Gıda Takviyeleri; Soğanın platelet aggregasyonunu (platelet kümeleşmesini) etkileyerek azaltan bitkilerle beraber kullanımı, bazı insanlarda teorik olarak kanama riskini arttırabilir. Bu bitkilerden örnek olarak melekotu, karanfil, danshen, zencefil, ginko, ginseng ve zerdeçalı örnek verebiliriz.
İlaçlarla Etkileşim:
- Antikoagülan / Antiplatelet İlaçlar: Teorik olarak soğan ve platelet agregasyonunu engelleyen ilaçların beraber kullanımı bu ilaçların etkilerini ve kanama riskini arttırabilir.
- Antidiyabet İlaçları: Teorik olarak soğan ve antidiyabetik ilaçların beraber kullanımı bu ilaçların etkilerini ve kan şekeri seviyesini etkileyebilir.
- Aspirin: Bazı hastalarsa soğan ve aspirinin eş zamanlı kullanımı soğan alerjisine neden olabilir, kızarıklık, kaşıntı ve şişme gibi belirtiler gözlenebilir.
- Lityum: Soğanın Lityum ile beraber kullanıldığında teorik olarak kandaki Lityum seviyelerini yükselttiği düşünülmektedir. Bu nedenle kullanılan Lityum için doz ayarlaması yapılması gerekebilir.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Diyabet: Terapötik miktarlarda kullanılan soğan, kan şekeri seviyelerini etkileyebilmektedir. Bu nedenle tedavi amacıyla ve düzenli şekilde soğan kullanıyorsanız, kan şekeri seviyelerinizi de takip etmeniz önerilir. Soğan kullanımı kan şekerini düşürerek test sonuçlarını etkileyebilir.
German Commission E: Alman Komisyon E monografları (German Commission E monografları), 1983 ve 1993 yılları arasında 300 ‘den fazla bitki ve bitkisel karışımın medikal kullanımını, etkilerini ve yan etkilerini birçok klinik araştırmalar yaparak, objektif ve çok sıkı bilimsel kriterlere göre değerlendirek yazılmış olan bitkilerle ilgili bir bilgi kaynağıdır. Alman komisyon E monografları, Alman hükümeti tarafından finanse edilen komisyon E’nin titiz çalışmalar sonucu yayımladığı, tüm dünyadaki herbalistler, eczacılar ve tıp doktorları tarafından ciddiye alınan bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.
Soğanın German Commission E tarafından onaylanan kullanım durumları:
- İştahsızlık
- Arteriyoskleroz
- Hazımsızlıkla ilgili şikayetler
- Yüksek ateş ve soğuk algınlığı
- Öksürük / bronşit
- Hipertansiyon
- Enfeksiyona karşı önlem (enfeksiyon öncesi dönem)
- Ağız ve boğaz yaraları
- Soğuk algınlığı / nezle
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Palandu
Tadı: Acı - tatlı
Kullanılan Kısımları: kök gövde
Enerjetiği: ısıtıcı
Sindirim Sonrası Etkisi: tatlı
Dosha’lar Üzerindeki Etkileri: Vatta ve Kapha’yı azaltırken Pitta’yı arttırır
Genel Nitelikleri: diyaforetik (terletici), tonik (besleyici ve yenileyici), afrodizyak
Kullanım Alanları: Soğanın ayurvedada çok çeşitli kullanım alanları vardır. Örneğin kulak ağrılarını dindirmek için soğan suyunu hafifçe ısıtarak kulak damlası olarak kullanabilirsiniz.
Hint herbalizminde kolera tedavisine yardımcı olması için soğan suyuna 7 adet karabiber tanesi ekleyerek hastaya içirilir. Bu karışım mideye ulaşır ulaşmaz susuzluğu dindirecek ve hasta yavaş yavaş iyileşmeye başlayacaktır. Bu karışımın ikinci kez hastaya verilmesine gerek kalmayacaktır, bir kez kullanımı yeterlidir. Gerek duyulursa karışımın içine az miktarda şeker de eklenebilir. Soğan suyu koleradan başka diyare ve dizanteri gibi barsak hastalıklarına da iyi gelmektedir. Hintliler tarafından kanamalı dizanterinin tedavisinde bile kullanılmaktadır.
Soğuk havalarda yarım çorba kaşığı soğan suyuna bir çorba kaşığı bal karıştırılarak yapılan şerbet hergün içilirse vücuda dinçlik ve kuvvet verecektir. Ayrıca bu karışım özellikle erkek üreme sistemini de güçlendirici özelliktedir.
Eğer böbreklerde veya mesanede taş varsa ve idrara çıkma güçlüğü yaşanılıyorsa, 2 birim soğan suyuna beş birim şeker ilave ederek sabah veya akşam içilir. Bu karışım mevcut taşların kırılmasına ve idrara çıkmanın kolaylaşmasına yardımcı olacaktır.
Anemi gibi kanla ilgili problemler için beş birim soğan suyuna bir birim şeker ve bir birim kimyon eklenerek içilir. Bunun haricinde soğan Hintliler tarafından kanamayı durdurucu amaçlar için de kullanılmaktadır.
Soğan suyu veya dekoksiyonu (soğanı suda kaynatarak elde edilen sıvı), solunum yollarındaki balgamı söktürerek dışarı atmada, öksürüğü dindirmede ve akciğer hastalıklarında kullanılır. Özellikle astım kaynaklı öksürüğün, Pitta’nın aşırı birikiminden kaynaklandığı düşünülür. Astım kaynaklı öksürük için bir miktar soğanı balla karıştırarak sabah gün doğmadan yenilmesi ve buna 40 gün devam edilmesi önerilir.
Kataraktın erken evrelerinde eşit miktarda saf bal ve soğan suyu karıştırılıp içine az miktar kafur konulur ve gece yatağa yatmadan önce göz damlası şeklinde uygulanır. Ancak bu karışım gözü fazlaca yakabilir.
Soğan ayrıca kadın hastalıklarını iyileştirmek için de sıkça başvurulan bir bitkidir. Taze soğanı bir miktar suda pişirerek suyunun içilmesi, özellikle regl zamanı gecikmiş ve adet göremeyen kadınlar için oldukça faydalıdır.