Anethum graveolens
- Türkçe Adı: Dereotu
- İngilizce Adı: Dill
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Aslen Akdeniz iklimini seven bitki, Akdeniz bölgesi dışında güney Rusya, Avrupa, kuzey ve güney Amerika bölgesinde yetişmektedir. Medikal kullanımının yanı sıra yemeklerde ve salatalarda da sıkça kullanılan bitki, sevilen bir aromaya sahiptir.
Kullanılabilir kısımlar: Bitkinin tohumu, kuru veya taze topraküstü kısımları (yapraklar ve özellikle sapın üst kısmı) hem medikal amaçlarla hem de çeşitli yiyeceklerde kullanılır. Bitkinin meyve kısmı da medikal amaçlarla kullanılabilir.
İçeriğindeki Bileşenler: Uçucu yağ (karvon, dereotu apiolü, limonen), ftalidler, yağ, furanokumarinler (bergapten vs..), hidroksikumarinler (ombeliferon) vs.. birçok bileşen içermektedir.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Dereotu yaprakları beta karoten, demir ve potasyum açısından oldukça zengin olduğundan son derece besleyicidir. Dereotu tohumu ise antibakteriyel, sedatif (yatıştırıcı), ve diüretik (idrar söktürücü etkiler gösterir. Ayrıca emziren kadınlarda süt üretimini arttırdığı düşünülmektedir. Ancak, idrar yollarını tahriş edici özelliği de olabileceği düşünülmektedir.
Damar içine uygulanan sıvı dereotu ekstresinin kan basıncını düşürdüğü, damarları genişlettiği, solunum fonksiyonlarını uyardığı ve hayvanlarda kalp atım hızını azalttığı görülmüştür. Dereotu tohumu yağının ise düz kaslar üzerinde spazmolitik (kasılmayı arttırıcı) etkisi vardır.
Dereotu en temel olarak sindirim sistemiyle ilgili hastalıkların tedavisi veya önlenmesi amacıyla, böbrek ve idrar yolları hastalıklarında ayrıca uyku bozukluklarının tedavisinde kullanılır.
Dereotu halk arasında,
- İştah kaybı, sindirim sistemindeki gaz problemleri ve safra kesesi sorunları gibi sindirim sistemi problemlerinde,
- Böbrek hastalıkları, idrar yolu hastalıkları, renal kolik (genellikle böbrek taşlarının varlığı ile oluşan, acil müdahale gerektiren, ağrılı bir idrar yolları rahatsızlığıdır), disüri (idrarın güçlükle, ağrılı ve gecikerek yapılması), gibi boşaltım sistemi ile ilgili rahatsızlıklarda,
- Soğuk algınlığı, öksürük ve bronşit gibi solunum yolu hastalıklarının tedavisinde,
- Karaciğerhastalıkları, hemoroid, bazı sinirsel rahatsızlıklar, genital ülserler ve dismenore (ağrılı regl) gibi çok çeşitli hastalıkların tedavisine yardımcı amaçlı olarak,
- İnsomnia ve diğer uyku bozukluklarının tedavisinde oral olarak (ağız yoluyla) kullanılır.
- Dereotu topikal olarak (bölgesel) ağız ve boğaz iltihaplarında kullanılır. Bunun haricinde dereotu yiyeceklerde sıklıkla kullanılan bir baharattır. Dereotu yağı ise kokusundan dolayı çeşitli kozmetik malzemeler, sabun ve parfüm üretiminde kullanılır.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Dereotunun kullanımı hakkında herhangibir bir dozaj belirlenmemiştir. Bununla beraber kurutulmuş dereotu tohumlarından günde üç kez 1-4 gram kullanılması tavsiye edilir. Dereotu yağı ise oral olarak kullanılacaksa günde 2-6 damla (100-300 mg) alınması önerilir. Dereotu tohumlarından veya ezilmiş meyvelerinden çay demlenerek de içilebilir.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Gıdalarda genel olarak bulunan miktarda dereotu tüketimi son derece güvenli olmakla beraber Amerika Birleşik Devletleri’nde dereotunun gıdalarda kullanımı GRAS statüsündedir (güvenli). Bu bitkinin medikal dozlardaki oral kullanımı da güvenli kabul edilmektedir.
Dereotunun medikal dozlardaki kullanımı gebelikte güvenli kabul edilmemektedir. Çünkü bu bitkinin tohumu menstural kanamayı arttırıcı özellik gösterir ve bu özelliği de gebeliği olumsuz olarak etkileyebilir. Dereotunun emziren kadınlar üzerindeki güvenilirliğine ilişkin ise herhangibir veri mevcut değildir. Ayrıca dereotu nadir de olsa bir yan etki olarak kontakt dermatite yol açabilir.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim: Herhangi bir olumsuz etkileşim rapor edilmemiştir.
İlaçlarla Etkileşim:
- Lityum: Dereotunun idrar söktürücü etkileri olduğu bilinmektedir. Bu özelliğinden dolayı teorik olarak, kandaki lityum oranlarını arttırabileceği düşünülmektedir. Olası bu etki nedeniyle gerektiği takdirde lityum dozunun azaltılması gerekebilir.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Çapraz Alerji: Havuç ile aynı aileden olan bazı bitkilere karşı alerjisi olan kişilerin dereotuna da alerjik olabileceği göz önüne alınmalıdır. Bu aileden olan bazı bitkiler: şeytan tersi, Frenk kimyonu, kereviz, kişniş ve rezene
German Commission E: Alman Komisyon E monografları (German Commission E monografları), 1983 ve 1993 yılları arasında 300 ‘den fazla bitki ve bitkisel karışımın medikal kullanımını, etkilerini ve yan etkilerini birçok klinik araştırmalar yaparak, objektif ve çok sıkı bilimsel kriterlere göre değerlendirek yazılmış olan bitkilerle ilgili bir bilgi kaynağıdır. Alman komisyon E monografları, Alman hükümeti tarafından finanse edilen komisyon E’nin titiz çalışmalar sonucu yayımladığı, tüm dünyadaki herbalistler, eczacılar ve tıp doktorları tarafından ciddiye alınan bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.
Dereotu meyvesinin German Commission E tarafından onaylanan kullanım durumları:
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Satahva
Tadı: Acı - kekremsi
Kullanılan Kısımları: Bitkinin tohumu, kuru veya taze topraküstü kısımları
Enerjetiği: Serinletici
Sindirim Sonrası Etkisi: Acı
Doshalar Üzerindeki Etkileri: Pitta ve Kapha’yı azaltır, Vata’yı etkilemez
Genel Nitelikleri: Karminatif (sindirim sistemindeki gaz birikimini giderici), alteratif (kanı temizleyici), ekspektoran (balgam söktürücü), stomaşik (mideyi güçlendirici), emanagog (adeti düzenleyici), diüretik (idrar söktürücü), galaktogog (süt arttırıcı)
Özellikle Etkilediği Organlar: Mide, dalak, karaciğer
Kullanım Alanları: Dereotunun doğu herbalizmindeki başlıca kullanım alanı mide ağrıları gibi sindirim problemleridir, özellikle çocuklardaki mide ağrılarını yatıştırmak için kullanılır. Yetişkinlerde görülen mide ağrılarını dindirmek için de oldukça faydalı olan dereotu, hazımsızlık nedeniyle meydana gelen insomnia (uykusuzluk) gibi rahatsızlıkların üstesinden gelinmesi için de etkilidir. Dereotu çayı emziren kadınlarda sütü arttırıcı olarak sıklıkla tercih edilir.
Dereotu kökünün kaynatılmasıyla elde edilen çay ise soğuk algınlığı, grip, öksürük gibi şikayetlerin dindirilmesinde kullanılır. Dereotu, çay, tentür, baharat ve çok farklı şekillerde kullanılabileceği gibi istenilirse toz haline getirilip balla karıştırılarak da kullanılabilir.