AYURVEDA VE ÜÇ TEMEL DOŞA "VATA"
Ne zaman yazıldıkları tam olarak bilinememekle beraber bilinen ilk metinlerden olan ‘veda’ların binlerce senelik bir geçmişe sahip oldukları bilinmektedir. Birçok kaynak Hindistan ve Nepal civarlarında çok gelişmiş bir uygarlığın var olduğu, veda metinlerinin de bize bu uygarlıktan miras kaldığı konusunda birleşmektedirler.
Ayur: yaşam,
Veda: bilgi anlamına gelmektedir.
Ayurveda ise kelime olarak yaşam bilgisi anlamına gelmektedir. Ayurveda günümüze ulaşmış en eski, bütünsel ve mükemmel bir tıp sistemi olmakla beraber günümüz modern tıbbı için temel oluşturmuştur. Evrensel prensiplere sahip ayurveda, insanı doku, organ, kalp, böbrek gibi fiziksel unsurlarla ve tek yönlü olarak ele almaz. İnsanı tüm fiziksel ve ruhsal yapısıyla, bilinç seviyesiyle, yaşadığı ortamla, yedikleriyle ve kısacası tüm makrokozmozla (tüm evren) bir bütün olarak ele alır ve değerlendirir. Çünkü evrendeki her şeyi bir bütünün parçası olarak görür ve her parçanın bütünün özelliklerini yansıttığını düşünür. Dolayısıyla insanın, tüm canlıların ve evrenin aynı elementlerden oluştuğunu düşünür.
Ayurvedaya göre her şey 5 temel elementten oluşmaktadır:
- Boşluk (akaşa),
- hava (vayu),
- ateş (agni),
- su (apa)
- toprak (piriviti).
Tüm yaşamı oluşturan bu elementler yemeklerde, hava durumunda, mevsimlerde, duygularda, canlılarda, günün saatlerinde, kısaca her şeyin özünde bulunur. Bu saydığımız beş element ise ‘doşa’ olarak adlandırılan üç dinamik gücü oluşturmak için çifterli olarak kombine edilir. Doşalar insanlar, hayvanlar vs.. gibi sadece canlı yaşam formlarında bulunan temel ve dinamik yaşam enerjileridir.
Ayurvedanın kalbinde üç temel doşa konsepti yer alır ve bunlar insan da dahil canlı organizmaların temel özelliklerini oluştururlar.
- ‘Vata doşa’ boşluk ve hava elementinin birleşiminden,
- ‘Pitta doşa’ ateş ve bir parça su elementinin birleşiminden,
- ‘Kapha doşa’ ise su ve toprak elementlerinin karışımından oluşur.
Yaşadığımız çevre, yaşam biçmimiz, beslenme alışkanlıklarımız, mevsimsel değişiklikler, duygu durumumuz ve ruh halimiz gibi birçok etken doşalarımızın denge ve dengesizliğine etki eder. Bununla birlikte her insanın doğumsal olarak sahip olduğu göz rengi, saç rengi gibi temel karakteristiklerini yansıtan bir veya iki temel doşası vardır ve bu doşa yaşam boyunca sabit kalır. Bazı insanlar yoğun olarak tek doşa özelliklerine sahipken (Pitta gibi)bazıları iki doşanın ortak özelliklerini yansıtabilirler (Kapha-Vata gibi). Yukarıda da bahsedildiği gibi çeşitli nedenlerden dolayı sahip olunan doşaların dengeleri bozulduğundaysa dengesizlik ve bunun sonucu olarak da hastalıklar ortaya çıkar.
VATA DOŞA
Tanımlayan Kelimeler:
Soğuk, kuru, hafif, ince, hareketli, hızlı, sert, düzensiz ve pürüzlü
Temel Özellikleri:
Vata doşa boşluk ve hava elementlerinin bileşiminden oluşmuştur. Vata, bedende hareketi temsil eder. Sinir uyarılarının, havanın, kanın, besinlerin, fikirlerin ve atıkların hareketi olarak her canlı yapıda kendisini gösterir. Diğer doşaların öncüsü olarak kabul edilir.
Dengeli Vata Doşa’nın Fonksiyonları:
Enerji ve hareketlilik verir. Sinir sistemini yönlendirerek konuşma zihinsel aktivite ve vücudun hareket fonksiyonlarına yön verir. Vücuttaki bütün hareketleri kontrol eder. Nafes alıp verme, bağırsak ve idrar yollarının faaliyetleri, Vata doşa tarafından yönetilir.
Anormal Vata Doşa’nın Etkileri:
Aşırı sinirlilik, yüksek tansiyon, cilt ve deride kuruluk, yorgunluk, uykusuzluk, mide-barsak sisteminde gaz problemleri, endişe ve kasların seyirmesi gibi rahatsızlıklar vata doşanın aşırı artmış etkinliğinden; sinir bozukluğu, azalmış bedensel veya ruhsal dayanıklılık, tıkanıklık ve kabızlık gibi rahatsızlıklar ise vata doşanın azalmış etkinliğinden kaynaklanır.
Temel Doşa Tipi Vata Olan Kişiler:
Vata yapısına sahip kişiler (vata etkilerini birinci derecede taşıyan kişiler = Vata insanları) uzun ya da kısa boylu olabilecekleri gibi genellikle ince ve az gelişmiş bir vücut yapısına sahiptirler. Eklemleri ve kasları çok gelişmiş olmadığından eklemler kolayca kırılabilir. Çıkıntılı eklemler, eğri bacak yapısı ve omurilik eğrilikleri görülebilir. Damarlar ve tendonlar derinin dışından görülebilecek şekilde belirgindir.
Ciltleri kuru, pürüzlü ve soğuk olma eğilimindedir. Ten renkleri genellikle ailenin diğer bireylerine göre daha koyudur. Saçlar koyu renkli, kuru ve seyrektir, kirpik yapısı da incedir. Dişlerde eğrilik ve şekil bozuklukları görülebilir. Göz tipi küçük ve belirgin olmakla beraber bakışlar hareketli ve aktif, göz rengi de genellikle koyudur. El ve ayak parmakları uzun, ince, eklemler belirgin ve tırnaklar hem kuru hem kırılgandır.
İştahları düzensiz ve değişkendir. Bazen büyük bir porsiyonu kolaylıkla yemelerine karşın, bazen iştahları yoktur ve kolaylıkla öğün atlayabilirler. İdrarları kokulu, dışkıları ise sert ve kurudur, genellikle sindirim sistemlerinde gaz problemleri vardır.
Psikolojik olarak sinirsel bozukluklara ve huzursuzluğa yatkınlıkları vardır. Kolay heyecanlanır, endişelenir ve sıkıntıya kapılırlar. Çok konuşurlar ve zihinleri kolay dağılır, ruh halleri çok çabuk değişebilir. Doğal yapıları kuvvetli ve hayat doludur, işlerini büyük bir hevesle yaparlar. Stres altında korku dolu, güvensiz, kararsız, sinirli ve endişeli olabilirler. Ayrıca uyku problemlerine de yatkınlığı olan vata tipinin uykuları düzensiz ve hafiftir.
Zihinleri aktif, yaratıcı, meraklı ve hareketlidir. Çok kolay öğrenirler fakat unutkanlık gibi problemler yaşayabilirler. İyi ezberleyemez, ezberleseler bile çabuk unuturlar. Karar vermekte zorlanırlar. Hızlı konuşurlar, konuşmaları aceleci ve karmakarışık olabilir. Nabızları zayıf ve kararsızdır.