Achillea millefolium
- Türkçe Adı: Civanperçemi
- İngilizce Adı: Milfoil, Yarrow
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Hemen her bölgede kolaylıkla yetişebilen otsu bir bitkidir.
Kullanılabilir kısımlar: Toprak üstü kısımları, çiçek
İçeriğindeki Bileşenler: Uçucu yağ (kamazulen, beta-pinen, karyofilen, alfa-pinen, isoartemisiaketon), laktonlar, polienler, alkamidler, flavonoidler, betain
Genel Nitelikleri: Terletici, ateş düşürücü, tansiyon düşürücü, damar büzücü ve kanamayı durdurucu, diüretik (idrar söktürücü), üriner antiseptik (idrar yolları antiseptiği), spazmolitik (kasılmayı çözücü), antiflatulent (gaz giderici), antiinflamatuar
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Antimikrobiyal ve antiinflamatuar özelliklerinden dolayı yüksek ateş, soğuk algınlığı ve alerjik rinit gibi hastalıkların tedavisinde sıkça kullanılır. Amenore (adet görememe), dizanteri, diyare (ishal), iştah kaybı, hafif gastrointestinal sistem rahatsızlıkları gibi durumlarda da oral olarak kullanılır. Bunların haricinde hipertansiyonu ve hiperlipidemiyi (kan yağlarının aşırı artışı) dengelemek için, ayrıca serebral ve koroner trombozu (beyin ve kalbi besleyen damarlarda kan pıhtısı oluşumu) önlemek için de kullanılır. Civanperçeminin kolagog (safra salgısını arttırıcı) özelliğinden dolayı hazmı kolaylaştırıcı etkisi de vardır.
Topikal olarak kullanıldığındaysa kanamayı durdurucu özellik gösterir. Kanamalı hemoroid ve yaralarda kanamayı durdurmak için kullanılabilir. Antimikrobiyal ve antienflamatuar özellikleri nedeniyle de yarayı dezenfekte edici ve iltihaplanmayı azaltıcı olduğundan sıklıkla tercih edilir. Ayrıca kadınlarda görülen psikosomatik kökenli pelvik krampların (karın ve kasık bölgesi) hafifletilmesi için oturma banyosu şeklinde uygulanabilir.
Civanperçeminin taze yaprakları çiğnendiğinde diş ağrısının şiddetini azaltır. Taze yaprak ve çiçekler hoş tadı nedeniyle salatalarda kullanılabilir. Bitkinin yağı ise bazı şampuanlarda ve yüz temizleyicilerinde kullanılmaktadır.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Topikal (bölgesel) ve oral olarak (ağızdan alınarak) kullanılabilir. Topikal kullanım için belli bir dozaj belirtilmemiştir. Banyo suyu hazırlamak için 20 lt. suya 100 g. kurutulmuş bitki eklenir. Geleneksel oral kullanım şekli için ise bitkinin kurutulmuş toprak üstü kısmından 2 gram, 150 ml kaynar suya eklenir ve 10-15 dk beklenilir. Bu karışım günde üç kez içilir.
Güvenlik ve Yan etkileri: Kullanımı genel olarak güvenlidir. ABD’de gıda olarak tüketimi "güvenli” statüsündedir (GRAS). Gebeler ve emziren kadınlar için kullanımı tavsiye edilmez. Oral olarak çok yüksek dozlarda alındığında sedatif (sakinleştirici) ve diüretik (idrar söktürücü) etkinlik gösterir. Topikal olarak kullanıldığında ise alerjik reaksiyonlara ve dermatite yol açabilir.
Diğer Bitkilerle Etkileşim: Platelet agregasyonunu etkileyen diğer bitkilerle (Angelica, Sarımsak, Ginko ve Panax ginseng gibi) beraber kullanımı teorik olarak kanama riskini arttırabilir.
İlaçlarla Etkileşim: Oral olarak antiasitlerle kullanımı bu ilaçların etkisini azaltabilir, antikoagülanlarla kullanımı tavsiye edilmez, H2 blokerlerle kullanımı bu ilaçların etkilerini azaltabilir, Lityum ile beraber kullanımı Lityum’un etkisini arttırabilir, proton pompası inhibitörleriyle beraber kullanımı ise bu ilaçların etkisini azaltabilir.
Klinik Araştırmalar:
- Hiperlipidemi: Civanperçemi türleri arasından Achillea wilhelmsii türünün %70 etanol ile hazırlanmış ekstraktı hiperlipidemik hastalara düzenli bir şekilde uygulanarak etkisi araştırılmıştır. Çalışmaya 60 gönüllü hasta katılmış olup araştırmaya başlanmadan önce bu hastaların ortalama kolesterol seviyeleri 200-300 mg/dL, trigliderid seviyeleri ise 200-400 mg/dL olarak ölçülmüştür. Hastalar iki gruba ayrılmış olup bir grup hasta 6 ay boyunca günde 2 kez 15-20 damla civanperçemi-etil alkol ekstraktından kullanmış, diğer grup ise plasebo almıştır (plasebo: Fiziksel, kimyasal ya da farmakolojik bir etkisi olmayan, ancak verildiği ya da uygulandığı kişiye böyle bir etkisi olduğu söylenen madde veya ilaçtır). 6 ay sonunda civanperçemi ekstraktı kullanan gruptaki hastalardaki ortalama LDL seviyeleri (kötü kolesterol) plasebo grubundaki hastalarla karşılaştırıldığında 38,8 mg/dL oranında düşüş göstermiştir. Aynı şekilde bitkinin ekstraktını kullanan hasta grubundaki trigliserid seviyesi ise 6 ay sonunda 75,3 mg/dL düşüş göstermiştir. HDL (iyi kolestrol) seviyeleri ise çok belirgin olmamakla beraber bir miktar artış göstermiştir.
- Hipertansiyon: Civanperçemi türleri arasından Achillea wilhelmsii türünün %70 etanol ile hazırlanmış ekstraktı hafif seviyedeki yüksek tansiyon hastalarına düzenli bir şekilde uygulanarak etkisi araştırılmıştır. Çalışmaya 60 gönüllü hasta katılmış olup araştırmaya başlanmadan önce bu hastaların ortalama sistolik kan basınçları (büyük tansiyon) 140-160 mm/Hg, ortalama diastolik kan basınçları ise (küçük tansiyon) 90-95 mm/Hg olarak ölçülmüştür. Hastalar iki gruba ayrılmış olup bir grup hasta 6 ay boyunca günde 2 kez 15-20 damla civanperçemi-etil alkol ekstraktından kullanmış, diğer grup ise plasebo almıştır. Araştırmaya başlandıktan hemen 2 ay sonra civanperçemi ekstraktı kullanan gruptaki hastaların ortalama diyastolik kan basıncı 8,3 mm Hg’ye düşmüştür. Plasebo grubuyla karşılaştırıldığında diyastolik kan basıncındaki bu düşüş anlamlı bulunmuştur. Buna karşın 6 ay sonunda ekstraktı kullanan gruptaki hastaların ortalama sistolik kan basınçlarında belirgin oranda düşüş saptanmamıştır.
- Karaciğer Sirozu: Liv-52, geleneksel Hint herbalizminde kullanılan özel bir bitkisel karışımdır ve tablet şeklindedir. 5 özel bitki ekstraktı içerir, bu ekstraklardan biri de civanperçemidir (Achillea millefolium türü). Liv-52’nin karaciğer sirozu üzerindeki etkinliği 36 hasta üzerinde yapılan, 6 ay süren, plasebo kontrollü bir klinik çalışma sayesinde araştırılmıştır. 6 ayın sonunda plasebo grubunun karaciğer enzimlerinde herhangi bir değişme görülmezken, Liv-52 kullanan hastaların karaciğer enzimlerinden olan ALT ve AST seviyelerinde klinik araştırmanın başlangıcına oranla belirgin miktarda düşüş görülmüştür (yüksek ALT ve AST seviyeleri karaciğer hasarının göstergesidir). Bunun yanı sıra Child-Pugh seviyelerinde (kronik karaciğer hastalıklarının seyrini değerlendirmek için kullanılan bir parametre) ve assit miktarında (karın boşluğunda biriken sıvı miktarında) da belirgin oranlarda düşüş saptanmıştır. Araştırmacılar Liv-52’nin karaciğeri koruyucu etkisinin antienflamatuar, antioksidan, diüretik (idrar söktürücü), bağışıklık sistemini güçlendirici ve yenileyici özelliklerinden kaynaklandığını düşünmektedirler.
German Commission E: Alman Komisyon E monografları (German Commission E monografları), 1983 ve 1993 yılları arasında 300 ‘den fazla bitki ve bitkisel karışımın medikal kullanımını, etkilerini ve yan etkilerini birçok klinik araştırmalar yaparak, objektif ve çok sıkı bilimsel kriterlere göre değerlendirek yazılmış olan bitkilerle ilgili bir bilgi kaynağıdır. Alman komisyon E monografları, Alman hükümeti tarafından finanse edilen komisyon E’nin titiz çalışmalar sonucu yayımladığı, tüm dünyadaki herbalistler, eczacılar ve tıp doktorları tarafından ciddiye alınan bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.
Civanperçeminin German Commission E tarafından onaylanan kullanım durumları:
- İştah kaybı
- Hazımsızlık sorunları (hafif dereceli ve sindirim sistemiyle ilgili spastik rahatsızlıklar)
- Kadınlarda görülen alt karın bölgesindeki ağrıların giderilmesi için oturma banyosu şeklindeki harici kullanımı
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Rojmari
Kullanılan Kısımları: Çiçekleri ve toprak üstü kısımları
Tadı: Acı – buruk - kekremsi
Enerjisi: Serinletici
Dosha’lar Üzerindeki Etkileri: Pitta ve Kapha’yı azaltıcı, Vata’yı arttırıcı
Genel Nitelikleri: Terletici, kanamayı durdurucu, ateş düşürücü, detox özellikli ve normal vücut fonksiyonlarını düzenleyici
Kullanım Alanları: Özellikle yüksek ateş ve enflamasyonun eşlik ettiği soğuk algınlığı ve infeksiyon durumlarında terletici ve ateş düşürücü olarak kullanılır. Oral olarak alındığında veya bölgesel uygulamalarda damar büzücü ve kanamayı durdurucu özellikleri vardır. Aşırı kanamanın görüldüğü menstural durumlarda kanamayı azaltıcı ve krampları rahatlatıcı olarak kullanılır.
Özellikle Pitta’yı dengelemek için, Pitta’nın fazla olduğu durumlarda kullanılabilir. Sindirim sistemindeki fazla Pitta’yı, safra salgısını ve enflamasyonu azaltarak buradaki dokuları güçlendirir. Sindirim yolundaki gaz, hazımsızlık ve gastrit gibi rahatsızlıkların tedavisine yardımcı olarak kullanılabilir.
Hafif sinir yatıştırıcı ve rahatlatıcı etkisi vardır, zihin berraklığının sağlanmasına yardımcı olarak odaklanmayı ve konsantrasyonu kolaylaştırır.
Nane ile beraber kullanıldığında terletici; adaçayı ile beraber kullanıldığında sinirleri yatıştırıcı ve kanamayı durdurucu; papatya ile beraber kullanıldığındaysa hazma yardımcı ve iştah arttırıcı özellikler gösterir.
Bitkinin özsuyu veya dekoksiyonu (kaynatılmasıyla elde edilen çay) yaraların kanamasını durdurmak ve inflamasyonu azaltmak için kullanılır.
Okült ve mistik hikayelerde sıkça adı geçen bitkinin saplarının Çin’li bilgeler tarafından I-Ching kehanetlerinde bulunmadan önce kullanıldığı söylenmektedir.