Coriandrum sativum
- Türkçe Adı: Kişniş
- İngilizce Adı: Coriander
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Kişniş en çok Akdeniz ikliminin hakim olduğu bölgelerde, orta ve doğu Avrupada, ayrıca kuzey ve güney Amerika’da yetişmekte olan bir bitkidir. Tohumu, yaygın bir baharat olarak tüketilen kişniş, medikal amaçlar için de sıklıkla kullanılmaktadır.
Kullanılabilir Kısımlar: Genellikle tohum ve tohumdan elde edilen uçucu yağ medikal amaçlarla kullanılmaktadır. Bunun yanında nadiren de olsa bitkinin yaprak kısımları da kullanılmaktadır.
İçeriğindeki Bileşenler: Uçucu yağ (D-linalool, koriandrol, borneol,kamfor, geraniol, limonen, alfa pinen vs..), sabit yağ (petroselik asit, oleik asit, linoleik asit), hidroksikumarinler (umbelliferon, skopoletin) vs.. birçok bileşen içermektedir.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Kişniş C vitamini, kalsiyum, magnezyum, potasyum ve demir açısından oldukça zengindir. Bunun yanı sıra yapılan ilk hayvan deneyleri sonrası kişnişin hipoglisemik etkili olduğu (kan şekerini düşürdüğü) görülmüştür. Ayrıca bağırsak parazitlerinin larvalarını öldürücü etkisi de vardır.
Son zamanlarda kişniş yapraklarının gıda zehirlenmelerinde kullanımının işe yarayıp yaramayacağı ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır. Bunun nedeni ise kişniş yapraklarının, gıda kaynaklı bir patojen olan Salmonella cinsi bakteriler üzerindeki öldürücü etkinliğidir.
Kişniş halk arasında,
- İştahsızlık, mide bulandısı, diyare, midede gaz birikimi ve şişkinlik gibi sindirim sistemiyle ilgili rahatsızlıklarda,
- Mide fonksiyonlarını düzenleyici ve güçlendirici olarak,
- Bakterisid (bakteri öldürücü) ve fungusid (mantar öldürücü) olarak,
- Emziren kadınlarda sütü arttırıcı olarak,
- Romatizma ve eklem rahatsızlıklarında ağrıyı azaltıcı olarak,
- Dişağrılarını hafifletmek için,
- Hemoroid tedavisine yardımcı olarak,
- Kızamık gibi bazı bulaşıcı hastalıkların tedavisine yardımcı olarak kullanılır.
Gıda sektöründe ise kişniş, yaygın olarak kullanılan bir baharattır, ayrıca gıda zehirlenmelerinin önüne geçmek için de kullanılır. Ticari olarak kişniş ekstresi ve yağı sabunlar ve losyonlar gibi bazı kozmetikler ile bazı farmasötik preparatlarda kullanılır. Bunun yanı sıra tütüne daha hoş bir aroma vermek için de kullanılmaktadır.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Birçok kaynakta kişnişin kullanımı için tipik bir medikal dozaj miktarı verilmemiştir. Bununla beraber bazı bilimsel kaynaklarda aşağıdaki bilgilere rastlanmaktadır: Kişniş tohumundan çay hazırlayarak tüketmek için: 2 çorba kaşığı kişnişin üzerine 200 ml kaynar su dökerek 15 dakika bekleyiniz. Bu çayı öğün aralarında tüketmeniz tavsiye edilir. Eğer bu bitkinin tohumlarından bir tentür hazırlayarak tüketmek istiyorsanız, bir miktar kişnişin üzerine eşit ağırlıkta olacak şekilde %45’lik alkol ekleyiniz. Bu tentürü gün içinde yemeklerden sonra 10-20 damla kadar kullanabilirsiniz. Kişnişin medikal amaçlar için günlük ortalama kullanım miktarı 3 gram kadardır. Bu miktarı üçe bölüp gün içinde 1’er gram olacak şekilde kullanmanız tavsiye edilir.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Kişnişin gıdalarda bulunan miktarlardaki tüketimi güvenli kabul edilmektedir. Kişnişin, Amerika’da gıdalarda kullanımı GRAS statüsündedir (güvenli). Kişnişin medikal amaçlar için medikal dozlarda kullanımı da güvenli kabul edilmektedir. Ancak kişnişin gebeler ve emziren kadınlardaki güvenilirliğiyle ilgili bir klinik araştırma yapılmadığından ve bu nedenle yeterli veri olmadığından, gıdalarda bulunan miktardan fazla kullanımı tavsiye edilmemektedir. Kişniş ve özellikle kişniş yağı bazı hassas kişilerde alerjik reaksiyonlara ve fotosensetiviteye neden olabilir. Bunun dışında havuç ailesinin diğer üyeleri gibi bazı kişilerde kontakt dermatite neden olabilmektedir. Oldukça yüksek miktarlarda ve 7 gün boyunca kişniş ekstresi kullanmış bir vakada (200 ml. %10’luk kişniş ekstresi), şiddetli diyare, mide ağrısı, cilt kararması, depresif duygu durumu, amenore (adet görememe) ve susuzluk gibi yan etkiler görülmüştür. Kişnişin aşırı miktardaki kullanımı endokrin toksisiteye neden olabilir.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim:Herhangi bir etkileşim durumu rapor edilmemiştir.
İlaçlarla Etkileşim:Herhangi bir etkileşim durumu rapor edilmemiştir.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi: Herhangi bir etkileşim durumu rapor edilmemiştir.
German Commission E: Alman Komisyon E monografları (German Commission E monografları), 1983 ve 1993 yılları arasında 300 ‘den fazla bitki ve bitkisel karışımın medikal kullanımını, etkilerini ve yan etkilerini birçok klinik araştırmalar yaparak, objektif ve çok sıkı bilimsel kriterlere göre değerlendirek yazılmış olan bitkilerle ilgili çok değerli bir bilgi kaynağıdır. Alman komisyon E monografları, Alman hükümeti tarafından finanse edilen komisyon E’nin titiz çalışmalar sonucu yayımladığı, tüm dünyadaki herbalistler, eczacılar ve tıp doktorları tarafından ciddiye alınan bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.
Kişnişin, German Commission E tarafından onaylanan kullanım durumları:
- Dispeptik şikayetler (sindirim sistemiyle ilgili hazımsızlık gibi şikayetler)
- İştah kaybı
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Dhanyaka
Tadı: Kekremsi - acı
Kullanılan Kısımları: Tohum, bitkinin diğer kısımları (taze olarak)
Enerjetiği: Serinletici
Sindirim Sonrası Etkisi: Acı
Doshalar Üzerindeki Etkileri: Pitta, Kapha ve Vata’yı dengeler
Genel Nitelikleri: Alteratif (kan temizleyici), diyaforetik (terletici), karminatif (sindirim sistemini güçlendirici ve gaz giderici), stimulan (uyarıcı)
Özellikle Etkilediği Sistemler: En çok etkilediği sistemler sindirim ve solunum sistemleri olmakla beraber idrar yollarını da etkiler.
Kullanım Alanları: Kişniş ayurveda’da en çok idrar yolları yanması, sistit, idrar yolu enfeksiyonları, ürtiker (halk arasında kurdeşen), ciltteki kızarıklıklar, yanıklar, boğaz tahrişi, mide bulantısı, hazımsızlık, bazı alerjiler ve saman nezlesi gibi rahatsızlıklar ve hastalıklar için kullanılır.
Kişniş, sindirim kanalındaki ve idrar yollarındaki özellikle Pitta tipi bozukluklar için evde bulundurulması gereken bir bitkidir. Bilhassa Pitta tipi hazımsızlık için oldukça faydalıdır. Kişnişin yeşil kısımlarından elde edilen su (sıkılarak), özellikle alerji, saman nezlesi, cilt kızarıklıkları gibi rahatsızlıklara karşı günde üç çay kaşığı kadar alınmalıdır. Ancak bitkiden elde edilen bu taze su, topikal olarak uygulandığında (sadece etkilenen bölgenin üzerine) kaşıntı ve enflamasyon için de etkili olacaktır.
Kişniş, kimyon ile birçok yönden benzerlik göstermektedir. Her ikisi de sindirim ve emilimi güçlendirmektedir. Kişniş, diyare ve dizanteriye karşı kullanılabilen bir bitkidir. Kişniş, kimyon ve rezene tohumları benzer özellikler gösteren benzer bitkilerdir. Üçü bir ararda kullanıldığında özellikle yüksek Pitta kaynaklı sindirim bozukluklarına ve sorunlarına iyi gelmektedir. Bu üç bitkiden elde edilen karışım, ayrıca kullanılan diğer bitkilerin sindirilmesine de yardımcı olacaktır.
Kişnişin toz olarak günde 250-500 mg kullanımı tavsiye edilmektedir. Tohumları çay olarak demleyerek de tüketebilirsiniz.
Çince İsmi: Hu Sui
Genel Nitelikleri: Diyaforetik (terletici), sindirime yardımcı, diüretik (idrar söktürücü)
Etkilenen Organ Meridyenleri: Akciğerler, mide
Kullanım Alanları: Kişniş terlemeyi teşvik ederek, ciltteki döküntüleri cildin yüzeyine çıkarır. Özellikle kızamık ve diğer döküntülü hastalıkların ilk aşamalarında chan tui, jing jie ve niu bang zi adlı bitkilerle beraber kullanılırsa oldukça etkili olacaktır. Eğer kişniş çayı ciltteki döküntülerin üzerine topikal olarak uygulanırsa cilt içindeki döküntü ve toksin birikiminin daha da yüzeye çıkmasını ve patlamasını sağlayacaktır, bu şekilde döküntüler zamanla tedavi edilecektir.Kişniş yukarıda bahsedilenlerin dışında idrar yolları enfeksiyonlarının tedavisinde ve midedeki şişkinlik ve gaz birikimi gibi rahatsızlıkları dağıtmak için de kullanılmaktadır.